เนื้อแล็บวางขายแล้วทั่วไทย! ปลอดภัยกว่าจริงหรือ?

เนื้อสัตว์เพาะเลี้ยง หรือที่รู้จักกันในชื่อ “เนื้อแล็บ” กำลังกลายเป็นหัวข้อที่ได้รับความสนใจทั่วโลกในฐานะนวัตกรรมที่อาจปฏิวัติอุตสาหกรรมอาหาร การถือกำเนิดของโปรตีนทางเลือกชนิดนี้ได้จุดประกายความหวังในการสร้างระบบอาหารที่ยั่งยืนและมีมนุษยธรรมมากขึ้น อย่างไรก็ตาม พร้อมกันนั้นก็ได้เกิดคำถามสำคัญเกี่ยวกับความปลอดภัย ประสิทธิผล และการยอมรับจากผู้บริโภค โดยเฉพาะในบริบทของประเทศไทยที่วัฒนธรรมอาหารมีความผูกพันกับวิถีชีวิตอย่างลึกซึ้ง

คำถามที่ว่า เนื้อแล็บวางขายแล้วทั่วไทย! ปลอดภัยกว่าจริงหรือ? กลายเป็นประเด็นถกเถียงที่น่าสนใจในสังคม นวัตกรรมอาหารแห่งอนาคตนี้ คือการนำเซลล์จากสัตว์มาเพาะเลี้ยงในห้องปฏิบัติการเพื่อสร้างเป็นเนื้อเยื่อกล้ามเนื้อที่สามารถนำมาบริโภคได้เหมือนเนื้อสัตว์ทั่วไป แนวคิดนี้ไม่เพียงแต่ตอบโจทย์ด้านสวัสดิภาพสัตว์ แต่ยังมีเป้าหมายเพื่อลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมที่เกิดจากอุตสาหกรรมปศุสัตว์แบบดั้งเดิม การทำความเข้าใจเทคโนโลยีนี้อย่างถ่องแท้จึงเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับผู้บริโภคยุคใหม่ที่ใส่ใจทั้งเรื่องสุขภาพและสิ่งแวดล้อม

เจาะลึกเทคโนโลยีอาหารแห่งอนาคต: เนื้อแล็บคืออะไร?

ก่อนที่จะวิเคราะห์ถึงความปลอดภัยและสถานะในตลาดไทย การทำความเข้าใจพื้นฐานของเนื้อสัตว์เพาะเลี้ยงเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง เนื่องจากเป็นเทคโนโลยีที่แตกต่างจากผลิตภัณฑ์ทดแทนเนื้อสัตว์อื่น ๆ ที่มีอยู่ในปัจจุบันอย่างสิ้นเชิง การเกิดขึ้นของเนื้อแล็บไม่เพียงเป็นความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์ แต่ยังสะท้อนถึงความพยายามของมนุษย์ในการค้นหาแหล่งโปรตีนที่ยั่งยืนเพื่อรองรับประชากรโลกที่เพิ่มขึ้น

คำจำกัดความและกระบวนการผลิต

เนื้อแล็บ หรือ เนื้อสัตว์เพาะเลี้ยง (Cultured Meat หรือ Cell-based Meat) คือผลิตภัณฑ์เนื้อสัตว์ที่ได้มาจากการเพาะเลี้ยงเซลล์สัตว์โดยตรงในสภาพแวดล้อมที่ถูกควบคุมอย่างพิถีพิถัน แทนที่จะมาจากการเลี้ยงสัตว์ทั้งตัวในฟาร์มแล้วนำไปเชือด กระบวนการนี้เริ่มต้นจากการเก็บตัวอย่างเซลล์ต้นกำเนิด (Stem Cells) หรือเซลล์กล้ามเนื้อจำนวนเล็กน้อยจากสัตว์ที่มีชีวิต เช่น วัว ไก่ หรือปลา ผ่านกระบวนการที่ไม่สร้างความเจ็บปวดให้แก่สัตว์

จากนั้น เซลล์เหล่านี้จะถูกนำไปใส่ในถังปฏิกรณ์ชีวภาพ (Bioreactor) ซึ่งทำหน้าที่เสมือนร่างกายของสัตว์ โดยมีการควบคุมอุณหภูมิ ออกซิเจน และสารอาหารที่จำเป็นต่อการเจริญเติบโตอย่างแม่นยำ สารอาหารที่ใช้เลี้ยงเซลล์มักประกอบด้วยกรดอะมิโน วิตามิน แร่ธาตุ และสารกระตุ้นการเจริญเติบโต (Growth Factors) เพื่อให้เซลล์สามารถแบ่งตัวและพัฒนาไปเป็นเส้นใยกล้ามเนื้อ เมื่อเซลล์เพิ่มจำนวนมากขึ้นจนมีปริมาณที่เหมาะสม ก็จะถูกนำมาจัดเรียงโครงสร้างให้มีลักษณะและเนื้อสัมผัสคล้ายกับเนื้อสัตว์ที่ได้จากการตัดแต่งชิ้นส่วนตามธรรมชาติ ผลลัพธ์ที่ได้คือเนื้อสัตว์จริงที่มีองค์ประกอบทางชีวภาพเหมือนกับเนื้อสัตว์ดั้งเดิมทุกประการ

หัวใจสำคัญของเทคโนโลยีนี้คือการสร้างเนื้อสัตว์โดยหลีกเลี่ยงวัฏจักรการเลี้ยงสัตว์ทั้งหมด ซึ่งช่วยลดการใช้ทรัพยากรธรรมชาติ เช่น ที่ดินและน้ำ รวมถึงลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกได้อย่างมีนัยสำคัญ

ความแตกต่างจากเนื้อสัตว์ดั้งเดิมและโปรตีนจากพืช

เพื่อให้เห็นภาพชัดเจนยิ่งขึ้น การเปรียบเทียบเนื้อแล็บกับผลิตภัณฑ์อื่น ๆ ในตลาดเป็นสิ่งจำเป็น แม้ว่าเป้าหมายคือการเป็นโปรตีนทางเลือกเหมือนกัน แต่วิธีการและคุณสมบัติมีความแตกต่างกันอย่างสิ้นเชิง

• เทียบกับเนื้อสัตว์ดั้งเดิม (Traditional Meat): เนื้อแล็บมีองค์ประกอบทางเซลล์และโภชนาการเหมือนกับเนื้อสัตว์ดั้งเดิม แต่กระบวนการผลิตเกิดขึ้นในห้องปฏิบัติการที่สะอาดและควบคุมได้ ทำให้ลดความเสี่ยงจากการปนเปื้อนของเชื้อโรค เช่น ซัลโมเนลลา หรืออีโคไล ที่มักพบในโรงฆ่าสัตว์ นอกจากนี้ ยังปราศจากสารเร่งการเจริญเติบโตหรือยาปฏิชีวนะที่อาจตกค้างมาจากกระบวนการเลี้ยงสัตว์ในฟาร์มอุตสาหกรรม
• เทียบกับโปรตีนจากพืช (Plant-based Meat): ผลิตภัณฑ์เนื้อจากพืช เช่น แบรนด์ Beyond Meat หรือ Impossible Foods ที่ได้รับความนิยมในไทย ผลิตขึ้นโดยใช้โปรตีนจากพืช เช่น ถั่วเหลือง ถั่วลันเตา หรือเห็ด มาผ่านกระบวนการแปรรูปและปรุงแต่งรสชาติ สี และเนื้อสัมผัสให้ใกล้เคียงกับเนื้อสัตว์มากที่สุด แม้ว่าจะเป็นทางเลือกที่ดีต่อสุขภาพและสิ่งแวดล้อม แต่ก็ไม่ใช่เนื้อสัตว์จริง ในขณะที่เนื้อแล็บคือ “เนื้อสัตว์จริง” ที่ผลิตด้วยวิธีที่แตกต่างออกไป

ดังนั้น เนื้อแล็บจึงเข้ามาเติมเต็มช่องว่างในตลาดสำหรับผู้บริโภคที่ต้องการรสชาติและเนื้อสัมผัสของเนื้อสัตว์จริง แต่ในขณะเดียวกันก็มีความกังวลเกี่ยวกับประเด็นด้านสิ่งแวดล้อม สวัสดิภาพสัตว์ และความปลอดภัยของอาหาร

สถานะปัจจุบันของเนื้อแล็บในตลาดโลกและประเทศไทย

การเดินทางของเนื้อแล็บจากห้องทดลองสู่จานอาหารของผู้บริโภคเต็มไปด้วยความก้าวหน้าและความท้าทาย สถานะการยอมรับและการวางจำหน่ายในแต่ละภูมิภาคของโลกมีความแตกต่างกันอย่างมาก ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึงความซับซ้อนของกฎระเบียบ วัฒนธรรม และทัศนคติของผู้บริโภค

การยอมรับในระดับสากล: ก้าวสำคัญในสหรัฐอเมริกา

สหรัฐอเมริกาถือเป็นผู้นำในการผลักดันให้เนื้อสัตว์เพาะเลี้ยงเข้าสู่ตลาดผู้บริโภคกระแสหลัก โดยความเคลื่อนไหวที่สำคัญที่สุดคือการที่องค์การอาหารและยา (FDA) และกระทรวงเกษตร (USDA) ได้ประกาศรับรองความปลอดภัยของเนื้อไก่เพาะเลี้ยงจากบริษัทเอกชน เช่น Upside Foods และ Good Meat การอนุมัตินี้ถือเป็นสัญญาณไฟเขียวที่ทรงพลัง และเป็นบรรทัดฐานให้แก่หน่วยงานกำกับดูแลในประเทศอื่น ๆ ทั่วโลก

การรับรองดังกล่าวไม่ได้เกิดขึ้นโดยง่าย แต่เป็นผลมาจากการตรวจสอบข้อมูลทางวิทยาศาสตร์และกระบวนการผลิตอย่างละเอียดถี่ถ้วนเป็นเวลาหลายปี เพื่อให้แน่ใจว่าผลิตภัณฑ์มีความปลอดภัยสำหรับการบริโภคของมนุษย์เทียบเท่ากับเนื้อสัตว์ทั่วไป หลังจากการอนุมัติ บริษัทเหล่านี้ได้เริ่มมีแผนวางจำหน่ายผลิตภัณฑ์ในร้านอาหารระดับไฮเอนด์บางแห่งเป็นลำดับแรก เพื่อสร้างการรับรู้และเก็บข้อมูลความคิดเห็นจากผู้บริโภค ก่อนที่จะขยายตลาดไปยังซูเปอร์มาร์เก็ตและร้านค้าปลีกในวงกว้างต่อไป

ข้อถกเถียงและแรงต้านในยุโรป

ในทางตรงกันข้าม ทวีปยุโรปกลับมีท่าทีที่ระมัดระวังมากกว่า หลายประเทศได้แสดงความกังวลและมีมาตรการต่อต้านการผลิตและจำหน่ายเนื้อแล็บอย่างชัดเจน ตัวอย่างเช่น อิตาลีได้ผ่านกฎหมายห้ามการผลิตและจำหน่ายอาหารที่ผลิตจากเซลล์เพาะเลี้ยง โดยให้เหตุผลว่าเพื่อปกป้องมรดกทางวัฒนธรรมอาหารของประเทศและอุตสาหกรรมเกษตรกรรมดั้งเดิม เช่นเดียวกับฝรั่งเศส ออสเตรีย และโรมาเนีย ที่มีความเคลื่อนไหวในลักษณะคล้ายกัน

แรงต้านเหล่านี้มีรากฐานมาจากหลายปัจจัย ทั้งความกังวลเกี่ยวกับผลกระทบระยะยาวต่อสุขภาพที่ยังไม่มีข้อมูลเพียงพอ ความไม่แน่นอนทางเศรษฐกิจที่จะเกิดขึ้นกับเกษตรกรผู้เลี้ยงสัตว์ และความรู้สึกว่าเทคโนโลยีนี้ขัดต่อวิถีการกินแบบดั้งเดิมที่เป็นธรรมชาติ ข้อถกเถียงเหล่านี้สะท้อนให้เห็นว่าการยอมรับเทคโนโลยีอาหารใหม่ไม่ได้ขึ้นอยู่กับปัจจัยด้านวิทยาศาสตร์และความปลอดภัยเพียงอย่างเดียว แต่ยังเกี่ยวข้องกับมิติทางสังคม วัฒนธรรม และเศรษฐกิจอย่างลึกซึ้ง

มุมมองจากประเทศไทย: โอกาสและความท้าทาย

สำหรับประเทศไทย กระแสความสนใจในโปรตีนทางเลือกกำลังเติบโตอย่างเห็นได้ชัด ผู้บริโภคจำนวนมากคุ้นเคยกับผลิตภัณฑ์เนื้อจากพืช (Plant-based) ที่มีวางจำหน่ายอย่างแพร่หลายในซูเปอร์มาร์เก็ตชั้นนำและร้านกาแฟชื่อดัง ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึงการเปิดรับแนวคิดอาหารเพื่อสุขภาพและสิ่งแวดล้อมที่เพิ่มมากขึ้น

อย่างไรก็ตาม สถานการณ์ของเนื้อแล็บที่ผลิตจากการเพาะเลี้ยงเซลล์โดยตรงยังแตกต่างออกไป ปัจจุบัน ผลิตภัณฑ์ดังกล่าวยังไม่ได้รับการอนุมัติให้วางจำหน่ายในประเทศไทยอย่างเป็นทางการ และยังอยู่ในช่วงเริ่มต้นของการวิจัยและพัฒนาภายในประเทศ การนำเข้าและจำหน่ายจะต้องผ่านกระบวนการตรวจสอบและรับรองมาตรฐานจากสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) อย่างเข้มงวด ซึ่งต้องใช้เวลาในการประเมินข้อมูลด้านความปลอดภัยและกำหนดกฎระเบียบที่เหมาะสม

ดังนั้น แม้ว่าผู้บริโภคชาวไทยอาจเคยได้ยินข่าวการวางขายเนื้อแล็บในต่างประเทศ แต่ในทางปฏิบัติยังไม่สามารถหาซื้อได้ในไทย ความท้าทายที่สำคัญคือการสร้างความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้องแก่สาธารณชน ควบคู่ไปกับการพัฒนากรอบกฎหมายที่รัดกุมเพื่อสร้างความเชื่อมั่นทั้งในด้านความปลอดภัยและคุณภาพของผลิตภัณฑ์ก่อนที่จะมีการวางจำหน่ายอย่างแพร่หลายในอนาคต

วิเคราะห์ประเด็นสำคัญ: เนื้อแล็บปลอดภัยกว่าจริงหรือ?

คำถามหลักที่ผู้บริโภคจำนวนมากต้องการคำตอบคือ ความปลอดภัยของเนื้อแล็บเมื่อเทียบกับเนื้อสัตว์แบบดั้งเดิม การประเมินในเรื่องนี้ต้องพิจารณาจากหลายแง่มุม ตั้งแต่กระบวนการผลิตไปจนถึงองค์ประกอบสุดท้ายของผลิตภัณฑ์

กระบวนการผลิตที่ปลอดเชื้อ: จุดเด่นด้านความปลอดภัยอาหาร

หนึ่งในข้อได้เปรียบที่สำคัญที่สุดของเนื้อแล็บคือการผลิตในสภาพแวดล้อมปลอดเชื้อและควบคุมได้ (Sterile and Controlled Environment) ซึ่งแตกต่างอย่างสิ้นเชิงกับฟาร์มเลี้ยงสัตว์และโรงฆ่าสัตว์แบบดั้งเดิมที่อาจเป็นแหล่งสะสมของเชื้อโรคและแบคทีเรียก่อโรคต่าง ๆ

ในระบบการผลิตเนื้อแล็บ ทุกขั้นตอนตั้งแต่การเพาะเลี้ยงเซลล์ไปจนถึงการเก็บเกี่ยวผลผลิตจะเกิดขึ้นในระบบปิดที่ผ่านการฆ่าเชื้ออย่างเข้มงวด ซึ่งช่วยลดโอกาสการปนเปื้อนของจุลินทรีย์ที่เป็นอันตรายต่อผู้บริโภค เช่น Salmonella, E. coli, และ Campylobacter ได้อย่างมาก การควบคุมคุณภาพที่แม่นยำในทุกขั้นตอนยังช่วยให้ผลิตภัณฑ์ที่ได้มีความสม่ำเสมอทั้งในด้านคุณภาพและโภชนาการ ซึ่งเป็นสิ่งที่ทำได้ยากในอุตสาหกรรมปศุสัตว์แบบดั้งเดิม

การลดความเสี่ยงจากสารปนเปื้อน

อีกประเด็นสำคัญที่เกี่ยวข้องกับความปลอดภัยอาหารคือการใช้ยาและสารเคมีในกระบวนการผลิต ในอุตสาหกรรมปศุสัตว์ขนาดใหญ่ มักมีการใช้ยาปฏิชีวนะเพื่อป้องกันและรักษาโรคในสัตว์ที่ถูกเลี้ยงอย่างแออัด รวมถึงการใช้ฮอร์โมนเพื่อเร่งการเจริญเติบโต การกระทำเหล่านี้ก่อให้เกิดความกังวลเกี่ยวกับการตกค้างของสารเคมีในผลิตภัณฑ์เนื้อสัตว์ และปัญหาเชื้อดื้อยาที่อาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพของมนุษย์ในระยะยาว

ในทางกลับกัน กระบวนการผลิตเนื้อแล็บไม่จำเป็นต้องใช้ยาปฏิชีวนะหรือฮอร์โมนเร่งโต เนื่องจากสภาพแวดล้อมการผลิตที่ปลอดเชื้อช่วยป้องกันการติดเชื้อได้อยู่แล้ว ทำให้ผลิตภัณฑ์เนื้อแล็บมีความบริสุทธิ์และปราศจากสารตกค้างที่ไม่พึงประสงค์เหล่านี้ นี่จึงเป็นจุดแข็งที่ชัดเจนซึ่งอาจทำให้เนื้อแล็บเป็นทางเลือกที่ปลอดภัยกว่าสำหรับผู้บริโภคที่ใส่ใจสุขภาพ

ข้อกังวลที่ยังคงอยู่และการศึกษาในระยะยาว

แม้ว่าเนื้อแล็บจะมีศักยภาพด้านความปลอดภัยที่น่าสนใจ แต่ก็ยังมีความท้าทายและข้อกังวลบางประการที่ต้องได้รับการพิสูจน์เพิ่มเติม ประเด็นสำคัญคือผลกระทบต่อสุขภาพในระยะยาว เนื่องจากการบริโภคเนื้อสัตว์เพาะเลี้ยงอย่างแพร่หลายยังเป็นเรื่องใหม่ จึงจำเป็นต้องมีการศึกษาวิจัยเพิ่มเติมเพื่อยืนยันว่าไม่มีผลข้างเคียงที่ไม่คาดคิดในระยะยาว

นอกจากนี้ สารอาหารที่ใช้ในการเลี้ยงเซลล์ (Culture Medium) ก็เป็นอีกหนึ่งประเด็นที่ถูกจับตามอง ส่วนประกอบบางอย่างอาจเป็นสารสังเคราะห์ ซึ่งทำให้เกิดคำถามเกี่ยวกับความเป็นธรรมชาติและความปลอดภัย นักวิทยาศาสตร์และบริษัทผู้ผลิตกำลังทำงานอย่างหนักเพื่อพัฒนาสารเลี้ยงเซลล์ที่มีประสิทธิภาพ ปลอดภัย และมีต้นทุนที่เหมาะสม เพื่อสร้างความเชื่อมั่นสูงสุดให้แก่ผู้บริโภค การเปิดเผยข้อมูลส่วนประกอบและกระบวนการผลิตอย่างโปร่งใสจึงเป็นกุญแจสำคัญที่จะนำไปสู่การยอมรับในวงกว้าง

มิติทางเศรษฐกิจและสังคมที่ต้องพิจารณา

การมาถึงของเนื้อแล็บไม่ได้ส่งผลกระทบเฉพาะด้านสุขภาพและสิ่งแวดล้อมเท่านั้น แต่ยังก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในมิติทางเศรษฐกิจและสังคมอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ซึ่งเป็นประเด็นที่ต้องพิจารณาอย่างรอบคอบ

ผลกระทบต่ออุตสาหกรรมเกษตรกรรมดั้งเดิม

หนึ่งในข้อกังวลที่ใหญ่ที่สุดคือผลกระทบที่อาจเกิดขึ้นกับเกษตรกรผู้เลี้ยงสัตว์และผู้ที่อยู่ในห่วงโซ่อุปทานของอุตสาหกรรมปศุสัตว์ดั้งเดิม หากเนื้อแล็บได้รับความนิยมและสามารถผลิตได้ในราคาที่แข่งขันได้ ก็อาจเข้ามาแทนที่เนื้อสัตว์แบบเดิมในตลาด ซึ่งอาจส่งผลกระทบต่อรายได้และการจ้างงานของคนจำนวนมาก ประเด็นนี้เป็นเหตุผลสำคัญที่ทำให้เกิดแรงต้านจากกลุ่มเกษตรกรในหลายประเทศ โดยเฉพาะในยุโรป

อย่างไรก็ตาม อีกมุมหนึ่งมองว่าเทคโนโลยีนี้อาจสร้างโอกาสใหม่ ๆ ให้กับภาคเกษตรกรรม เช่น การผลิตวัตถุดิบสำหรับเป็นสารอาหารในการเพาะเลี้ยงเซลล์ การเปลี่ยนผ่านนี้จึงต้องการนโยบายสนับสนุนจากภาครัฐเพื่อช่วยเหลือเกษตรกรในการปรับตัวและลดผลกระทบทางเศรษฐกิจที่อาจเกิดขึ้น

วัฒนธรรมอาหารและความยอมรับทางจริยธรรม

อาหารไม่ได้เป็นเพียงปัจจัยสี่ แต่ยังเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมและอัตลักษณ์ของผู้คนในแต่ละสังคม การนำเสนอ “เนื้อ” ที่ผลิตจากห้องปฏิบัติการจึงเป็นความท้าทายต่อความเชื่อและวิถีการกินที่สืบทอดกันมาอย่างยาวนาน คำถามเช่น “เนื้อแล็บถือเป็นเนื้อจริงหรือไม่?” หรือ “การกินอาหารที่สร้างในห้องแล็บเป็นเรื่องธรรมชาติหรือไม่?” เป็นประเด็นทางปรัชญาและจริยธรรมที่ยังคงมีการถกเถียงกันอยู่

การยอมรับของผู้บริโภคจึงไม่ได้ขึ้นอยู่กับรสชาติ ราคา หรือความปลอดภัยเพียงอย่างเดียว แต่ยังขึ้นอยู่กับว่าเทคโนโลยีนี้สามารถผสมผสานเข้ากับวัฒนธรรมอาหารที่มีอยู่เดิมได้ดีเพียงใด การสื่อสารที่เน้นย้ำถึงประโยชน์ด้านความยั่งยืนและสวัสดิภาพสัตว์อาจเป็นกลยุทธ์สำคัญในการสร้างการยอมรับในระยะยาว

บทสรุปและอนาคตของโปรตีนทางเลือกในประเทศไทย

เนื้อแล็บ หรือ เนื้อสัตว์เพาะเลี้ยง คือนวัตกรรมอาหารแห่งอนาคตที่มีศักยภาพในการเปลี่ยนแปลงระบบการผลิตอาหารของโลกให้มีความยั่งยืนและปลอดภัยมากยิ่งขึ้น จากการวิเคราะห์ข้อมูลจะเห็นได้ว่า เนื้อแล็บมีข้อได้เปรียบที่ชัดเจนในด้านความปลอดภัยอาหาร โดยเฉพาะการลดความเสี่ยงจากการปนเปื้อนของเชื้อโรคและสารเคมีตกค้างเมื่อเทียบกับเนื้อสัตว์จากฟาร์มอุตสาหกรรม การรับรองจากหน่วยงานกำกับดูแลระดับโลกอย่าง FDA ของสหรัฐฯ เป็นเครื่องยืนยันถึงความปลอดภัยในระดับหนึ่ง

อย่างไรก็ตาม การเดินทางของเนื้อแล็บยังคงเผชิญความท้าทายหลายด้าน ทั้งแรงต้านทางวัฒนธรรมในบางภูมิภาค ข้อกังวลเกี่ยวกับผลกระทบระยะยาวที่ยังต้องรอการศึกษาเพิ่มเติม และประเด็นทางเศรษฐกิจที่เกี่ยวข้องกับอุตสาหกรรมเกษตรดั้งเดิม

สำหรับประเทศไทย แม้ว่าผลิตภัณฑ์เนื้อแล็บจากเซลล์เพาะเลี้ยงจะยังไม่สามารถวางจำหน่ายในเชิงพาณิชย์ได้ในปัจจุบัน แต่กระแสความตื่นตัวในเรื่องโปรตีนทางเลือกและอาหารที่ยั่งยืนกำลังเพิ่มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง