เงินสดหมดค่า! ธปท. สั่งใช้เงินบาทดิจิทัลทั่วประเทศ

ธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) ได้ริเริ่มโครงการพัฒนาสกุลเงินดิจิทัลสำหรับภาคประชาชน หรือ Retail CBDC ซึ่งเป็นก้าวสำคัญที่อาจนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงภูมิทัศน์ทางการเงินของประเทศอย่างมีนัยสำคัญ โครงการนี้มีเป้าหมายเพื่อสร้างโครงสร้างพื้นฐานทางการเงินที่ทันสมัย ปลอดภัย และมีประสิทธิภาพ เพื่อรองรับเศรษฐกิจดิจิทัลในอนาคต

ปรากฏการณ์ที่อาจนำไปสู่การที่ เงินสดหมดค่า! ธปท. สั่งใช้เงินบาทดิจิทัลทั่วประเทศ กำลังกลายเป็นหัวข้อที่ได้รับความสนใจอย่างกว้างขวาง การพัฒนานี้ไม่ได้เป็นเพียงการสร้างทางเลือกใหม่ในการชำระเงิน แต่เป็นการวางรากฐานสำคัญสำหรับโครงสร้างพื้นฐานทางการเงินดิจิทัลของประเทศไทยในอนาคต สกุลเงินบาทดิจิทัล หรือที่รู้จักในชื่อ Retail Central Bank Digital Currency (CBDC) คือเงินที่ออกโดยธนาคารกลางในรูปแบบดิจิทัล ซึ่งมีศักดิ์และสิทธิ์เทียบเท่าธนบัตรที่ใช้กันอยู่ในปัจจุบันทุกประการ แต่จะไม่มีรูปลักษณ์ทางกายภาพ การเปลี่ยนผ่านครั้งนี้จึงเป็นการปรับตัวครั้งใหญ่ที่ส่งผลกระทบต่อทั้งประชาชน ภาคธุรกิจ และระบบสถาบันการเงินโดยรวม

ภาพรวมของการเปลี่ยนแปลงสู่เงินบาทดิจิทัล

การเปลี่ยนผ่านสู่ยุคเงินบาทดิจิทัลเป็นส่วนหนึ่งของวิวัฒนาการทางการเงินที่เกิดขึ้นทั่วโลก โดยธนาคารกลางหลายประเทศต่างกำลังศึกษาและพัฒนา CBDC ของตนเอง เพื่อตอบสนองต่อพฤติกรรมของผู้บริโภคที่เปลี่ยนแปลงไป และการเติบโตอย่างรวดเร็วของเทคโนโลยีดิจิทัล สำหรับประเทศไทย การพัฒนานี้มีเป้าหมายเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพและความปลอดภัยของระบบการชำระเงิน รวมถึงการสร้างโอกาสสำหรับนวัตกรรมทางการเงินใหม่ๆ ที่จะเกิดขึ้นในอนาคต

ความสำคัญของการเปลี่ยนผ่าน

ความสำคัญของการนำเงินบาทดิจิทัลมาใช้ อยู่ที่การยกระดับโครงสร้างพื้นฐานทางการเงินของประเทศให้พร้อมรับมือกับความท้าทายในยุคดิจิทัล การมี CBDC จะช่วยให้การทำธุรกรรมมีความโปร่งใสมากขึ้น สามารถตรวจสอบย้อนกลับได้ ซึ่งเป็นประโยชน์ต่อการป้องกันการทุจริตและอาชญากรรมทางการเงิน นอกจากนี้ ยังช่วยลดต้นทุนในการจัดการเงินสด ทั้งการพิมพ์ธนบัตร การผลิตเหรียญ และการขนส่ง ซึ่งเป็นต้นทุนแฝงของระบบเศรษฐกิจมาโดยตลอด ที่สำคัญที่สุดคือการเปิดประตูสู่นวัตกรรมบริการทางการเงิน ที่ภาคเอกชนสามารถพัฒนาต่อยอดบนแพลตฟอร์มของเงินบาทดิจิทัลได้ เช่น การสร้างสัญญาอัจฉริยะ (Smart Contract) สำหรับการชำระเงินอัตโนมัติตามเงื่อนไขที่กำหนดไว้ล่วงหน้า

กรอบเวลาและผู้เกี่ยวข้อง

ธนาคารแห่งประเทศไทยได้วางแผนการพัฒนาอย่างเป็นขั้นตอน โดยเริ่มต้นการทดสอบการใช้งานในวงจำกัด (Pilot Test) ในช่วงไตรมาสที่ 2 ของปี 2565 โดยมีเป้าหมายเพื่อศึกษาพฤติกรรมการใช้งานจริงและประเมินผลกระทบในด้านต่างๆ ก่อนที่จะพิจารณาขยายผลสู่การใช้งานในวงกว้างช่วงกลางปี 2566 ผู้มีส่วนเกี่ยวข้องในโครงการนี้ไม่ได้มีเพียง ธปท. เท่านั้น แต่ยังรวมถึงสถาบันการเงิน ผู้ให้บริการทางการเงินที่ไม่ใช่สถาบันการเงิน (Non-bank) ภาคธุรกิจ และประชาชนทุกคนที่จะได้เป็นผู้ใช้งานจริง การมีส่วนร่วมจากทุกภาคส่วนจึงเป็นหัวใจสำคัญที่จะทำให้การเปลี่ยนผ่านครั้งนี้ประสบความสำเร็จ

ทำความเข้าใจเงินบาทดิจิทัล (Retail CBDC)

เพื่อให้เห็นภาพที่ชัดเจนยิ่งขึ้น การทำความเข้าใจในคำนิยาม คุณสมบัติ และความแตกต่างของเงินบาทดิจิทัลเมื่อเทียบกับเงินในรูปแบบอื่นๆ เป็นสิ่งจำเป็น เพื่อให้สามารถปรับตัวและใช้ประโยชน์จากเทคโนโลยีใหม่นี้ได้อย่างเต็มศักยภาพ

คำนิยามและคุณสมบัติพื้นฐาน

เงินบาทดิจิทัล หรือ Retail CBDC คือ เงินบาทในรูปแบบดิจิทัลที่ออกโดยธนาคารแห่งประเทศไทย และมีคุณสมบัติในการเป็นสื่อกลางชำระหนี้ได้ตามกฎหมาย (Legal Tender) เช่นเดียวกับธนบัตรและเหรียญกษาปณ์ที่ใช้กันอยู่ในปัจจุบัน กล่าวคือ 1 บาทดิจิทัล มีมูลค่าเท่ากับ 1 บาทในรูปแบบเงินสดเสมอ ความแตกต่างที่สำคัญคือเงินบาทดิจิทัลไม่มีตัวตนทางกายภาพ แต่จะถูกบันทึกและจัดการผ่านระบบเทคโนโลยีดิจิทัลที่มีความปลอดภัยสูง

เงินบาทดิจิทัล (Retail CBDC) คือสกุลเงินที่ออกโดยธนาคารกลางในรูปแบบดิจิทัล ซึ่งมีคุณสมบัติเทียบเท่าเงินสดตามกฎหมาย แต่ไม่มีรูปร่างทางกายภาพเช่นธนบัตรหรือเหรียญ โดยใช้เทคโนโลยีบล็อกเชนในการทำรายการและรักษาความปลอดภัย

เทคโนโลยีเบื้องหลังความปลอดภัย

หัวใจสำคัญของเงินบาทดิจิทัลคือเทคโนโลยีการประมวลผลแบบกระจายศูนย์ (Distributed Ledger Technology: DLT) หรือที่รู้จักกันในชื่อ “บล็อกเชน” (Blockchain) เทคโนโลยีนี้ช่วยให้การทำธุรกรรมมีความปลอดภัย โปร่งใส และยากต่อการปลอมแปลงหรือแก้ไขข้อมูล เนื่องจากทุกธุรกรรมจะถูกบันทึกและตรวจสอบโดยเครือข่ายคอมพิวเตอร์ที่เชื่อมโยงกัน ทำให้มั่นใจได้ว่าข้อมูลการถือครองและการโอนเงินมีความถูกต้องแม่นยำสูงสุด การออกแบบระบบจะเน้นการกระจายการให้บริการผ่านตัวกลางที่ได้รับอนุญาต เช่น ธนาคารพาณิชย์และผู้ให้บริการทางการเงิน ซึ่งจะทำหน้าที่ตรวจสอบและยืนยันตัวตนผู้ใช้งาน (Know Your Customer: KYC) เพื่อป้องกันการใช้งานในทางที่ผิดกฎหมาย

เปรียบเทียบเงินบาทดิจิทัลกับรูปแบบเงินอื่น

เพื่อทำความเข้าใจความแตกต่างอย่างชัดเจน สามารถเปรียบเทียบคุณสมบัติของเงินบาทดิจิทัลกับเงินสดและเงินฝากธนาคาร/เงินอิเล็กทรอนิกส์ (e-Money) ได้ดังนี้

กลไกการใช้งานในชีวิตประจำวัน

การนำเงินบาทดิจิทัลมาใช้ในชีวิตประจำวันถูกออกแบบมาให้ง่ายและเข้าถึงได้สำหรับคนทุกกลุ่ม โดยมีเป้าหมายเพื่อให้เกิดการยอมรับในวงกว้างและสามารถทดแทนการใช้เงินสดได้อย่างราบรื่น

ขั้นตอนการเข้าถึงและใช้งาน

ประชาชนที่ต้องการใช้เงินบาทดิจิทัล จะต้องเริ่มต้นจากการเปิด “กระเป๋าเงินดิจิทัล” (Digital Wallet) ผ่านแอปพลิเคชันของสถาบันการเงินหรือผู้ให้บริการทางการเงินที่ได้รับอนุญาตจาก ธปท. ซึ่งเป็นกระบวนการที่คล้ายกับการเปิดบัญชีธนาคารหรือสมัครใช้บริการ e-Wallet ในปัจจุบัน หลังจากนั้น ผู้ใช้สามารถนำเงินสดหรือเงินในบัญชีเงินฝากของตนมา “แลก” เป็นเงินบาทดิจิทัลในอัตราส่วน 1:1 เงินดิจิทัลที่แลกมาจะถูกเก็บไว้ในกระเป๋าเงินดิจิทัล และพร้อมสำหรับการใช้จ่าย ชำระค่าสินค้าและบริการ หรือโอนให้บุคคลอื่นได้ทันทีผ่านแอปพลิเคชัน

การรองรับการใช้งานที่หลากหลาย

หนึ่งในเป้าหมายสำคัญของการออกแบบระบบ คือการทำให้เงินบาทดิจิทัลสามารถเข้าถึงได้โดยคนทุกกลุ่ม (Financial Inclusion) ไม่จำกัดเฉพาะผู้ที่มีสมาร์ทโฟนและอินเทอร์เน็ตเท่านั้น ระบบจึงถูกพัฒนาให้รองรับการใช้งานผ่านช่องทางอื่นด้วย เช่น การใช้บัตรประเภทแตะจ่าย (Contactless Card) ที่สามารถใช้ชำระเงิน ณ จุดรับชำระเงินได้โดยตรง คล้ายกับบัตรเดบิตหรือบัตรเครดิตในปัจจุบัน แนวทางนี้จะช่วยให้ผู้ที่ไม่มีสมาร์ทโฟน ผู้สูงอายุ หรือผู้ที่อาศัยในพื้นที่ห่างไกลสามารถเข้าถึงและใช้ประโยชน์จากเงินบาทดิจิทัลได้เช่นกัน นอกจากนี้ การออกแบบระบบยังเน้นให้สามารถเชื่อมต่อกับทุกแพลตฟอร์ม (Interoperability) เพื่อให้การโอนเงินระหว่างผู้ให้บริการแต่ละรายเป็นไปอย่างสะดวกและไม่มีข้อจำกัด

แผนการพัฒนาและทดสอบโดยธนาคารแห่งประเทศไทย

ธปท. ได้วางแนวทางการพัฒนาและทดสอบเงินบาทดิจิทัลอย่างรอบคอบ โดยแบ่งออกเป็น 2 ส่วนหลัก เพื่อให้การศึกษาและนำไปใช้งานจริงเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพและลดความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้น

Foundation Track: การทดสอบในวงจำกัด

โครงการในส่วนนี้มุ่งเน้นการทดสอบประสิทธิภาพและความปลอดภัยของระบบเทคโนโลยีพื้นฐาน โดยจะทดลองใช้งานในกิจกรรมหลัก 3 ประเภท คือ การเติมเงิน การจ่ายเงิน และการโอนเงิน การทดสอบจะดำเนินการในวงจำกัด โดยร่วมมือกับสถาบันการเงินและผู้เข้าร่วมทดสอบจำนวนหนึ่ง เพื่อประเมินการใช้งานจริงในสถานการณ์ต่างๆ เช่น การชำระค่าสินค้าและบริการในร้านค้าที่เข้าร่วมโครงการ เป้าหมายของ Foundation Track คือการทำให้แน่ใจว่าระบบมีความเสถียร สามารถรองรับการทำธุรกรรมจำนวนมากได้ และมีความปลอดภัยเพียงพอก่อนที่จะขยายสู่การใช้งานในวงกว้าง

Innovation Track: การต่อยอดสู่นวัตกรรม

ในส่วนของ Innovation Track ธปท. จะเปิดโอกาสให้ภาคเอกชน นักพัฒนา และผู้ที่สนใจ เข้ามาเสนอแนวคิดและพัฒนานวัตกรรมทางการเงินใหม่ๆ บนแพลตฟอร์มของเงินบาทดิจิทัล ซึ่งเป็นการแข่งขันเพื่อนำเสนอแนวทางการใช้งานที่สร้างสรรค์และตอบโจทย์ความต้องการที่หลากหลายของภาคธุรกิจและประชาชน แนวทางนี้ไม่เพียงแต่จะช่วยให้เกิดบริการทางการเงินรูปแบบใหม่ๆ แต่ยังเป็นการส่งเสริมให้ระบบนิเวศทางการเงินของไทยมีความก้าวหน้าและแข่งขันได้ในระดับสากล ตัวอย่างของนวัตกรรมที่อาจเกิดขึ้น เช่น ระบบการจ่ายเงินที่ตั้งโปรแกรมได้ (Programmable Money) หรือการโอนเงินระหว่างประเทศที่มีต้นทุนต่ำและรวดเร็วยิ่งขึ้น

ผลกระทบต่อเศรษฐกิจและสังคม

การมาถึงของเงินบาทดิจิทัลจะส่งผลกระทบในวงกว้าง ทั้งในมิติของเศรษฐกิจ การเงิน และพฤติกรรมทางสังคม ซึ่งเป็นการเปลี่ยนแปลงที่จะนำพาประเทศไทยไปสู่การเป็นสังคมไร้เงินสดอย่างเต็มตัว

การขับเคลื่อนสู่สังคมไร้เงินสดเต็มรูปแบบ

ปัจจุบัน ประเทศไทยมีแนวโน้มการใช้จ่ายผ่านช่องทางดิจิทัลเพิ่มขึ้นอย่างก้าวกระโดด เห็นได้จากจำนวนธุรกรรมผ่านระบบพร้อมเพย์ (PromptPay) ที่สูงถึง 50 ล้านรายการต่อวัน การนำเงินบาทดิจิทัลเข้ามาเสริมทัพจะยิ่งเป็นตัวเร่งให้เกิดสังคมไร้เงินสดเร็วขึ้น เนื่องจากความสะดวก ความปลอดภัย และความโปร่งใสของระบบ จะจูงใจให้ทั้งผู้บริโภคและร้านค้าหันมาใช้การชำระเงินดิจิทัลมากขึ้น ส่งผลให้การพึ่งพาธนบัตรและเหรียญกษาปณ์ลดลงอย่างต่อเนื่อง ซึ่งสะท้อนจากอัตราการเติบโตของการหมุนเวียนธนบัตรในระบบที่ลดลงจากเลขสองหลักเหลือเพียง 3-6% ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา

ความท้าทายและมาตรการป้องกันความเสี่ยง

อย่างไรก็ตาม การเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่นี้ย่อมมาพร้อมกับความท้าทายและความเสี่ยงที่ต้องบริหารจัดการอย่างรัดกุม ความเสี่ยงที่สำคัญประการหนึ่งคือผลกระทบต่อเสถียรภาพของระบบสถาบันการเงิน หากประชาชนแห่ถอนเงินฝากจากธนาคารพาณิชย์เพื่อมาถือครองเงินบาทดิจิทัลเป็นจำนวนมาก อาจส่งผลกระทบต่อความสามารถในการปล่อยสินเชื่อของธนาคารได้ เพื่อป้องกันปัญหานี้ ธปท. จึงได้ออกแบบมาตรการป้องกันไว้หลายชั้น เช่น การจำกัดปริมาณการถือครองเงินบาทดิจิทัลต่อคน และ การกำหนดให้เงินบาทดิจิทัลไม่มีการจ่ายดอกเบี้ย เพื่อให้เงินบาทดิจิทัลเป็นเพียงเครื่องมือในการชำระเงิน ไม่ใช่สินทรัพย์เพื่อการออมหรือการลงทุน ซึ่งจะช่วยรักษาสมดุลระหว่างเงินฝากในระบบธนาคารพาณิชย์และเงินบาทดิจิทัลได้อย่างเหมาะสม

บทสรุป: การเตรียมพร้อมรับมือยุคใหม่แห่งการเงิน

การที่ธนาคารแห่งประเทศไทยกำลังผลักดันการใช้เงินบาทดิจิทัลทั่วประเทศ ถือเป็นหมุดหมายสำคัญของการปฏิรูปโครงสร้างพื้นฐานทางการเงินของไทย แม้แนวคิดเรื่องการยกเลิกเงินสดอาจยังไม่เกิดขึ้นในเร็ววัน แต่ทิศทางที่ชัดเจนคือการมุ่งสู่สังคมที่พึ่งพาเงินสดน้อยลง และใช้ประโยชน์จากเทคโนโลยีดิจิทัลมากขึ้น การเปลี่ยนแปลงนี้จะนำมาซึ่งประสิทธิภาพ ความโปร่งใส และโอกาสทางนวัตกรรมใหม่ๆ ที่จะเป็นประโยชน์ต่อเศรษฐกิจโดยรวม ดังนั้น การศึกษาทำความเข้าใจและเตรียมความพร้อมของทั้งภาคประชาชนและภาคธุรกิจจึงเป็นสิ่งจำเป็น เพื่อให้สามารถปรับตัวและก้าวทันการเปลี่ยนแปลงที่จะมาถึงในอนาคตอันใกล้นี้