“`html

เงินบาทดิจิทัลเริ่มแล้ว! สะดวกจริง หรือโดนส่องเงียบ?

การเปลี่ยนผ่านสู่ยุคดิจิทัลได้ส่งผลกระทบต่อทุกมิติของสังคม รวมถึงระบบการเงินที่กำลังก้าวเข้าสู่พรมแดนใหม่ การเกิดขึ้นของแนวคิดสกุลเงินดิจิทัลที่ออกโดยธนาคารกลาง หรือ Central Bank Digital Currency (CBDC) กำลังเป็นที่จับตามองทั่วโลก และประเทศไทยก็เป็นหนึ่งในประเทศที่กำลังศึกษาและพัฒนานวัตกรรมนี้อย่างจริงจัง

ภาพรวมของเงินบาทดิจิทัล

ประเด็นที่ว่า เงินบาทดิจิทัลเริ่มแล้ว! สะดวกจริง หรือโดนส่องเงียบ? ได้กลายเป็นหัวข้อสนทนาที่สำคัญ เนื่องจากเป็นการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ที่อาจส่งผลกระทบต่อชีวิตประจำวันของประชาชนทุกคน โครงการพัฒนาเงินบาทดิจิทัลสำหรับภาคประชาชน (Retail CBDC) โดยธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) ได้เริ่มเข้าสู่ขั้นตอนการทดสอบในวงจำกัดแล้ว ซึ่งมีเป้าหมายเพื่อสร้างทางเลือกใหม่ในการชำระเงินที่ทั้งสะดวก ปลอดภัย และมีประสิทธิภาพสูง ควบคู่ไปกับการรักษาสเถียรภาพของระบบการเงินโดยรวม

• การเริ่มต้นทดสอบ: โครงการ Retail CBDC ได้เริ่มดำเนินการทดสอบในกลุ่มจำกัดตั้งแต่ช่วงไตรมาสที่ 3 ของปี 2566 เพื่อประเมินประสิทธิภาพและผลกระทบในสภาพแวดล้อมจริง
• เป้าหมายหลัก: เพื่อมอบทางเลือกในการชำระเงินดิจิทัลที่ปลอดภัยและน่าเชื่อถือ ซึ่งเป็นสกุลเงินที่ออกโดยตรงจากธนาคารกลาง เพื่อเสริมความแข็งแกร่งให้กับโครงสร้างพื้นฐานทางการเงินของประเทศ
• ความสะดวกสบาย: เงินบาทดิจิทัลถูกออกแบบมาเพื่ออำนวยความสะดวกในการทำธุรกรรมทางการเงินให้รวดเร็วและเข้าถึงง่าย เช่นเดียวกับการใช้จ่ายผ่าน QR Code หรือแอปพลิเคชันทางการเงินในปัจจุบัน
• ข้อกังวลสำคัญ: ในขณะที่ความสะดวกสบายเป็นจุดเด่น แต่ประเด็นเรื่องความเป็นส่วนตัวและความปลอดภัยของข้อมูลก็เป็นความท้าทายที่สำคัญ เนื่องจากทุกธุรกรรมจะถูกบันทึกในระบบดิจิทัล

จุดเริ่มต้นและเหตุผลในการพัฒนาเงินบาทดิจิทัล

การพัฒนาเงินบาทดิจิทัลไม่ได้เกิดขึ้นอย่างฉับพลัน แต่เป็นผลมาจากการเปลี่ยนแปลงของภูมิทัศน์ทางการเงินทั่วโลก ทั้งการเติบโตของสังคมไร้เงินสด และการเกิดขึ้นของสินทรัพย์ดิจิทัลประเภทต่างๆ ที่ออกโดยภาคเอกชน ซึ่งนำมาซึ่งทั้งโอกาสและความเสี่ยงใหม่ๆ ธนาคารกลางทั่วโลกจึงต้องปรับตัวเพื่อรับมือกับความท้าทายเหล่านี้

ทำไมจึงต้องมี CBDC ในประเทศไทย?

ธนาคารแห่งประเทศไทยได้ให้เหตุผลสำคัญหลายประการในการศึกษาและพัฒนา Retail CBDC ซึ่งสะท้อนถึงความจำเป็นในการเตรียมความพร้อมสำหรับอนาคตทางการเงิน:

1. เพื่อเป็นทางเลือกการชำระเงินที่ปลอดภัย: ในยุคที่สกุลเงินดิจิทัลเอกชนและ Stablecoins มีบทบาทมากขึ้น การมีสกุลเงินดิจิทัลที่ออกโดยธนาคารกลางจะช่วยสร้างมาตรฐานความปลอดภัยและเสถียรภาพที่ประชาชนสามารถเชื่อถือได้ ลดความเสี่ยงจากความผันผวนของราคาและการถูกโจมตีทางไซเบอร์ที่มักเกิดขึ้นกับสินทรัพย์ดิจิทัลของเอกชน
2. รองรับนวัตกรรมทางการเงิน: CBDC สามารถเป็นโครงสร้างพื้นฐานที่สำคัญสำหรับภาคเอกชนในการพัฒนานวัตกรรมและบริการทางการเงินใหม่ๆ เช่น แนวคิดเรื่อง “Programmable Money” หรือเงินที่สามารถตั้งโปรแกรมเงื่อนไขการใช้งานได้ ซึ่งจะเปิดประตูสู่โมเดลธุรกิจที่ไม่เคยมีมาก่อน
3. เพิ่มประสิทธิภาพและลดต้นทุน: การทำธุรกรรมผ่านระบบดิจิทัลโดยตรงอาจช่วยลดต้นทุนที่เกี่ยวข้องกับการจัดการเงินสด ทั้งในด้านการพิมพ์ การจัดเก็บ และการขนส่ง ทำให้ระบบเศรษฐกิจโดยรวมมีประสิทธิภาพสูงขึ้น
4. ส่งเสริมการเข้าถึงบริการทางการเงิน: สำหรับกลุ่มประชากรที่ยังเข้าไม่ถึงบริการธนาคารอย่างเต็มที่ CBDC อาจเป็นช่องทางที่ช่วยให้สามารถเข้าถึงบริการทางการเงินพื้นฐานได้ง่ายและสะดวกยิ่งขึ้นผ่านอุปกรณ์ดิจิทัล

ใครคือกลุ่มเป้าหมายและช่วงเวลาการทดสอบ

โครงการเงินบาทดิจิทัลในระยะแรกมุ่งเน้นการทดสอบในลักษณะ “Pilot Test” ซึ่งเป็นการทดลองในวงจำกัดและสภาพแวดล้อมที่ควบคุมได้ โดยได้เริ่มดำเนินการตั้งแต่ไตรมาสที่ 3 ของปี 2566 กลุ่มเป้าหมายในการทดสอบประกอบด้วยผู้ใช้งานจำนวนจำกัด รวมถึงร้านค้าและภาคธุรกิจที่เข้าร่วมโครงการ เพื่อศึกษาพฤติกรรมการใช้งานจริง รวบรวมข้อมูล และประเมินผลกระทบในด้านต่างๆ ก่อนที่จะพิจารณาขยายผลสู่การใช้งานในวงกว้างต่อไป ซึ่งการดำเนินการอย่างรอบคอบนี้เป็นสิ่งจำเป็นเพื่อให้แน่ใจว่าระบบจะสามารถทำงานได้อย่างมีเสถียรภาพ ปลอดภัย และตอบสนองต่อความต้องการของผู้ใช้ได้อย่างแท้จริง

เจาะลึก: เงินบาทดิจิทัลคืออะไรและทำงานอย่างไร

เพื่อให้เข้าใจถึงผลกระทบอย่างถ่องแท้ จำเป็นต้องทำความเข้าใจนิยามและหลักการทำงานของเงินบาทดิจิทัลเสียก่อน ว่ามีความแตกต่างจากเงินในรูปแบบที่เราคุ้นเคยในปัจจุบันอย่างไร ทั้งเงินสด เงินฝากธนาคาร หรือเงินในกระเป๋าเงินอิเล็กทรอนิกส์ (e-Wallet)

คำจำกัดความของ Retail CBDC

Retail CBDC หรือสกุลเงินดิจิทัลที่ออกโดยธนาคารกลางสำหรับภาคประชาชน คือ เงินบาทในรูปแบบดิจิทัลที่ออกและรับรองโดยธนาคารแห่งประเทศไทย มีคุณสมบัติเทียบเท่ากับธนบัตรหรือเหรียญกษาปณ์ทุกประการ กล่าวคือ เป็นหนี้สินของธนาคารกลางโดยตรง ไม่ใช่หนี้สินของธนาคารพาณิชย์เหมือนเงินฝากทั่วไป ซึ่งหมายความว่าเงินบาทดิจิทัลมีความปลอดภัยสูงสุดและไม่มีความเสี่ยงด้านเครดิต (Credit Risk) จากการที่สถาบันการเงินล้มละลาย

เงินบาทดิจิทัลเปรียบเสมือนการมี “ธนบัตรในรูปแบบดิจิทัล” อยู่ในกระเป๋าเงินอิเล็กทรอนิกส์ (Wallet) ของประชาชน ซึ่งสามารถใช้ชำระค่าสินค้าและบริการ โอนให้แก่กันได้โดยตรง และมีสถานะเป็นเงินที่ชำระหนี้ได้ตามกฎหมาย

กลไกเบื้องหลังและเทคโนโลยี

แม้ว่ารายละเอียดทางเทคนิคของโครงการเงินบาทดิจิทัลจะยังอยู่ในขั้นตอนการพัฒนาและทดสอบ แต่โดยหลักการแล้ว ระบบ CBDC มักจะทำงานบนเทคโนโลยีการประมวลผลแบบกระจายศูนย์ (Distributed Ledger Technology: DLT) ซึ่งอาจเป็นเทคโนโลยีบล็อกเชน (Blockchain) หรือเทคโนโลยีอื่นที่มีลักษณะคล้ายคลึงกัน เทคโนโลยีนี้ช่วยให้การบันทึกและตรวจสอบธุรกรรมมีความโปร่งใส ปลอดภัย และยากต่อการปลอมแปลง

การทำธุรกรรมจะเกิดขึ้นผ่านแอปพลิเคชัน Wallet ที่พัฒนาขึ้นโดยผู้ให้บริการทางการเงินภายใต้การกำกับดูแลของ ธปท. เมื่อผู้ใช้ต้องการโอนเงินบาทดิจิทัล ธุรกรรมจะถูกส่งไปยังระบบกลางเพื่อตรวจสอบและบันทึกลงในบัญชีแยกประเภทดิจิทัล ทำให้ยอดเงินใน Wallet ของผู้รับและผู้ส่งปรับปรุงอย่างถูกต้องและรวดเร็ว

เปรียบเทียบเงินบาทดิจิทัลกับเงินรูปแบบอื่น

เพื่อความชัดเจน การเปรียบเทียบคุณสมบัติที่สำคัญระหว่างเงินบาทดิจิทัล เงินฝากธนาคาร และเงินใน e-Wallet จะช่วยให้เห็นภาพความแตกต่างได้ดียิ่งขึ้น

มิติแห่งความสะดวกสบาย และโอกาสในอนาคต

การมาถึงของเงินบาทดิจิทัลไม่ได้เป็นเพียงการเปลี่ยนแปลงรูปแบบของเงินเท่านั้น แต่ยังเป็นการเปิดศักยภาพใหม่ๆ ให้กับระบบเศรษฐกิจและนวัตกรรมทางการเงิน ซึ่งจะส่งผลโดยตรงต่อความสะดวกสบายในชีวิตประจำวันและโอกาสทางธุรกิจในอนาคต

พลิกโฉมการใช้จ่ายในชีวิตประจำวัน

ในเบื้องต้น การใช้งานเงินบาทดิจิทัลอาจไม่แตกต่างจากประสบการณ์การชำระเงินผ่าน Mobile Banking หรือ e-Wallet ที่ผู้คนคุ้นเคยกันดีในปัจจุบัน เช่น การสแกน QR Code เพื่อชำระค่าสินค้า การโอนเงินระหว่างบุคคล หรือการชำระบิลต่างๆ อย่างไรก็ตาม ข้อได้เปรียบที่สำคัญคือความเป็นระบบเปิดที่สามารถทำงานร่วมกันได้อย่างราบรื่น (Interoperability) ระหว่างผู้ให้บริการทางการเงินที่แตกต่างกัน ซึ่งอาจช่วยลดข้อจำกัดและค่าธรรมเนียมที่อาจเกิดขึ้นจากการทำธุรกรรมข้ามแพลตฟอร์มในปัจจุบัน นอกจากนี้ การทำธุรกรรมยังอาจมีความรวดเร็วและสำเร็จได้ทันทีตลอด 24 ชั่วโมง โดยไม่ต้องผ่านตัวกลางหลายชั้นเหมือนระบบเดิม

ความมั่นคงและเสถียรภาพที่เหนือกว่าสกุลเงินดิจิทัลเอกชน

หนึ่งในปัจจัยขับเคลื่อนที่สำคัญที่สุดของการพัฒนา CBDC คือการตอบสนองต่อความท้าทายจากสกุลเงินดิจิทัลที่ออกโดยภาคเอกชน (Cryptocurrencies) ซึ่งมีราคาผันผวนสูงและมีความเสี่ยงด้านความปลอดภัยจากการถูกแฮกหรือการฉ้อโกง เงินบาทดิจิทัลซึ่งมีมูลค่าคงที่เทียบเท่าเงินบาทปกติ (1 บาทดิจิทัล = 1 บาท) และได้รับการรับรองจากธนาคารกลาง จะมอบความมั่นใจและเสถียรภาพให้กับผู้ใช้งาน ทำให้เป็นสื่อกลางในการชำระเงินที่มีประสิทธิภาพและน่าเชื่อถือมากกว่า

นวัตกรรมต่อยอด: Programmable Money และ Stablecoin

ศักยภาพที่แท้จริงของเงินบาทดิจิทัลอยู่ที่การเป็นโครงสร้างพื้นฐานสำหรับนวัตกรรมแห่งอนาคต โดยเฉพาะแนวคิด Programmable Money หรือเงินที่สามารถตั้งโปรแกรมและกำหนดเงื่อนไขเฉพาะเจาะจงได้ สิ่งนี้จะเปิดโอกาสให้ภาคธุรกิจสามารถสร้างสรรค์บริการทางการเงินรูปแบบใหม่ๆ เช่น:

• การชำระเงินอัตโนมัติตามเงื่อนไข (Conditional Payments): การจ่ายเงินค่าสินค้าจะเกิดขึ้นโดยอัตโนมัติก็ต่อเมื่อสินค้าถูกจัดส่งถึงมือผู้รับเรียบร้อยแล้ว ผ่านการทำงานของสัญญาอัจฉริยะ (Smart Contract)
• การจ่ายเงินสวัสดิการอย่างตรงจุด: ภาครัฐสามารถกำหนดเงื่อนไขให้เงินช่วยเหลือสามารถใช้จ่ายได้เฉพาะกับสินค้าและบริการที่จำเป็น เช่น อาหาร หรืออุปกรณ์การศึกษา เพื่อให้มั่นใจว่าเงินถูกใช้อย่างถูกวัตถุประสงค์
• การจัดการซัพพลายเชน: การชำระเงินระหว่างคู่ค้าในห่วงโซ่อุปทานสามารถทำได้ทันทีและเป็นอัตโนมัติในแต่ละขั้นตอนที่สำเร็จลุล่วง

นอกจากนี้ การพัฒนายังเชื่อมโยงไปถึงระบบนิเวศของสินทรัพย์ดิจิทัลที่กว้างขึ้น เช่น การเกิดขึ้นของ Stablecoin ที่ผูกกับเงินบาทอย่าง THBX ซึ่งมีอัตราแลกเปลี่ยน 1:1 กับเงินบาท และเริ่มได้รับการยอมรับในแพลตฟอร์มซื้อขายสินทรัพย์ดิจิทัลชั้นนำหลายแห่ง การทดสอบใช้ THBX ผ่านกระเป๋าเงินดิจิทัลเฉพาะทางเพื่อซื้อสินค้าจริงในงาน Ethereum Devcon 2024 ที่กรุงเทพฯ กับร้านค้ากว่า 100 แห่ง เป็นการแสดงให้เห็นถึงศักยภาพในการใช้งานจริงและเป็นสะพานเชื่อมระหว่างโลกการเงินแบบดั้งเดิมกับเศรษฐกิจดิจิทัลที่กำลังเติบโตอย่างรวดเร็ว ซึ่งคาดว่าจะเห็นการประยุกต์ใช้ในโลกธุรกิจมากขึ้นในปี 2568

ประเด็นสำคัญ: สะดวกจริง หรือโดนส่องเงียบ?

แม้ว่าประโยชน์ด้านความสะดวกและนวัตกรรมของเงินบาทดิจิทัลจะน่าสนใจ แต่ก็มีอีกด้านของเหรียญที่ต้องพิจารณาอย่างรอบคอบ นั่นคือประเด็นเรื่องความเป็นส่วนตัวและความเป็นไปได้ที่จะถูกสอดส่องทางการเงิน ซึ่งเป็นข้อกังวลหลักที่เกิดขึ้นทั่วโลกที่มีการศึกษาเรื่อง CBDC

ความท้าทายด้านความเป็นส่วนตัวของข้อมูล

ลักษณะเด่นของเงินสดคือความเป็นนิรนาม (Anonymity) ผู้จ่ายและผู้รับไม่จำเป็นต้องเปิดเผยตัวตน และไม่มีใครสามารถติดตามร่องรอยการใช้จ่ายได้โดยง่าย แต่สำหรับเงินบาทดิจิทัล ทุกธุรกรรมจะถูกบันทึกไว้ในระบบดิจิทัล ซึ่งหมายความว่าจะต้องมีข้อมูลที่ระบุถึงผู้ทำธุรกรรมอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ คำถามสำคัญคือ ใครจะสามารถเข้าถึงข้อมูลเหล่านี้ได้บ้าง? และข้อมูลจะถูกนำไปใช้อย่างไร?

ข้อมูลการใช้จ่ายสามารถเปิดเผยพฤติกรรม รูปแบบการใช้ชีวิต ความชอบ หรือแม้กระทั่งความเคลื่อนไหวของผู้คนได้อย่างละเอียด หากข้อมูลเหล่านี้รั่วไหลหรือถูกนำไปใช้ในทางที่ผิด อาจก่อให้เกิดความเสียหายต่อความเป็นส่วนตัวและสิทธิเสรีภาพของบุคคลได้

ความเสี่ยงจากการสอดส่องทางการเงิน (Financial Surveillance)

ข้อกังวลที่ใหญ่ที่สุดคือการที่หน่วยงานรัฐหรือแม้แต่สถาบันการเงินสามารถเข้าถึงข้อมูลการทำธุรกรรมทั้งหมดของประชาชนได้โดยง่าย ซึ่งอาจนำไปสู่ “การส่องเงียบ” หรือการสอดส่องทางการเงินในวงกว้าง แม้ว่าการติดตามธุรกรรมจะมีประโยชน์ในด้านการป้องกันการฟอกเงิน การสนับสนุนทางการเงินแก่การก่อการร้าย หรือการหลีกเลี่ยงภาษี แต่ก็มีความเสี่ยงที่อำนาจดังกล่าวจะถูกใช้เกินขอบเขต เช่น การตรวจสอบและควบคุมกิจกรรมทางการเมือง หรือการจำกัดสิทธิในการใช้จ่ายของบุคคลบางกลุ่ม ซึ่งเป็นการสร้างสมดุลที่ยากลำบากระหว่างความมั่นคงของรัฐกับสิทธิส่วนบุคคล

แนวทางการสร้างสมดุลระหว่างความปลอดภัยและความเป็นส่วนตัว

ธนาคารแห่งประเทศไทยและหน่วยงานกำกับดูแลตระหนักถึงความท้าทายนี้เป็นอย่างดี และกำลังพิจารณาแนวทางการออกแบบระบบที่สามารถสร้างสมดุลระหว่างสองสิ่งนี้ได้ โดยอาจมีรูปแบบความเป็นส่วนตัวหลายระดับ เช่น:

• ความเป็นส่วนตัวแบบมีเงื่อนไข: ธุรกรรมที่มีมูลค่าไม่สูงอาจมีความเป็นส่วนตัวสูงกว่า ในขณะที่ธุรกรรมมูลค่าสูงอาจต้องมีการเปิดเผยข้อมูลมากขึ้นเพื่อป้องกันกิจกรรมที่ผิดกฎหมาย
• การออกแบบทางสถาปัตยกรรมแบบสองชั้น (Two-Tier Model): ธปท. อาจทำหน้าที่เป็นผู้ออกและดูแลระบบหลักเท่านั้น ในขณะที่การให้บริการแก่ลูกค้ารายย่อยและการเก็บข้อมูลส่วนบุคคลเป็นหน้าที่ของสถาบันการเงินตัวกลาง ซึ่งต้องปฏิบัติตามกฎหมายคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล (PDPA) อย่างเคร่งครัด
• การใช้เทคโนโลยีส่งเสริมความเป็นส่วนตัว (Privacy-Enhancing Technologies): การนำเทคโนโลยีการเข้ารหัสขั้นสูงมาใช้เพื่อปกปิดรายละเอียดของธุรกรรมจากบุคคลที่ไม่ได้รับอนุญาต แต่ยังคงสามารถตรวจสอบได้เมื่อมีคำสั่งตามกฎหมาย

การสร้างความเชื่อมั่นให้กับสาธารณชนในประเด็นนี้ถือเป็นหัวใจสำคัญของความสำเร็จในการนำเงินบาทดิจิทัลมาใช้งานจริง จำเป็นต้องมีกฎหมายและข้อบังคับที่ชัดเจน โปร่งใส และมีกลไกการตรวจสอบที่เข้มแข็งเพื่อป้องกันการใช้อำนาจในทางที่ผิด

บทสรุปและทิศทางในอนาคตของระบบการเงินไทย

การพัฒนาเงินบาทดิจิทัลถือเป็นก้าวสำคัญและหลีกเลี่ยงไม่ได้ในการเดินทางสู่ระบบเศรษฐกิจดิจิทัลของประเทศไทย โครงการนี้มอบศักยภาพมหาศาลในการเพิ่มประสิทธิภาพ ความปลอดภัย และการเข้าถึงบริการทางการเงิน อีกทั้งยังเป็นรากฐานสำหรับนวัตกรรมที่จะเข้ามาเปลี่ยนแปลงวิถีการทำธุรกิจและการใช้ชีวิตในอนาคต

อย่างไรก็ตาม การเปลี่ยนผ่านครั้งนี้มาพร้อมกับคำถามใหญ่ที่สังคมต้องร่วมกันหาคำตอบ นั่นคือเราจะสร้างสมดุลระหว่างความสะดวกสบายที่ได้รับจากการทำธุรกรรมดิจิทัล กับการปกป้องสิทธิความเป็นส่วนตัวซึ่งเป็นรากฐานสำคัญของสังคมเสรีได้อย่างไร คำตอบของคำถามที่ว่า เงินบาทดิจิทัลเริ่มแล้ว! สะดวกจริง หรือโดนส่องเงียบ? จึงขึ้นอยู่กับการออกแบบนโยบาย กฎระเบียบ และเทคโนโลยีที่จะนำมาใช้ ซึ่งต้องอาศัยความโปร่งใสและการมีส่วนร่วมจากทุกภาคส่วน

สำหรับประชาชนทั่วไป การติดตามข้อมูลและประกาศจากธนาคารแห่งประเทศไทยอย่างใกล้ชิด รวมถึงการทำความเข้าใจในเงื่อนไขและข้อกำหนดต่างๆ จะเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่งในการเตรียมความพร้อมเพื่อปรับตัวเข้ากับภูมิทัศน์ทางการเงินใหม่ที่กำลังจะมาถึงในไม่ช้า

“`