เงินสดจะหายไป? เงินบาทดิจิทัลเขย่าร้านค้า-รายย่อย

ภูมิทัศน์ทางการเงินของประเทศไทยกำลังจะเผชิญกับการเปลี่ยนแปลงครั้งสำคัญ ด้วยการมาถึงของ “เงินบาทดิจิทัล” ซึ่งเป็นสกุลเงินดิจิทัลที่ออกโดยธนาคารกลาง เพื่อให้ประชาชนและภาคธุรกิจได้ใช้งานในวงกว้าง โครงการนี้ไม่เพียงแต่จะส่งผลต่อระบบการชำระเงินโดยรวม แต่ยังเป็นการวางรากฐานสำคัญไปสู่สังคมไร้เงินสดอย่างเต็มรูปแบบในอนาคต

คำถามที่ว่า เงินสดจะหายไป? เงินบาทดิจิทัลเขย่าร้านค้า-รายย่อย ได้อย่างไรนั้น กำลังกลายเป็นหัวข้อที่ถูกพูดถึงอย่างกว้างขวาง เงินบาทดิจิทัล หรือที่รู้จักในชื่อ Central Bank Digital Currency (CBDC) คือ สกุลเงินรูปแบบใหม่ที่ออกและรับรองโดยธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อเป็นทางเลือกในการชำระเงินสำหรับภาคประชาชนและร้านค้าทั่วไป ควบคู่ไปกับเงินสดและระบบการชำระเงินอิเล็กทรอนิกส์ที่มีอยู่ในปัจจุบัน การพัฒนานี้ถือเป็นหมุดหมายสำคัญที่อาจพลิกโฉมวิธีการทำธุรกรรมในชีวิตประจำวันของคนไทยทุกคน

โครงการนี้เกิดขึ้นท่ามกลางกระแสโลกที่หลายประเทศกำลังมุ่งหน้าสู่เศรษฐกิจดิจิทัล การมีโครงสร้างพื้นฐานทางการเงินที่ทันสมัย ปลอดภัย และเข้าถึงได้ง่ายจึงเป็นสิ่งจำเป็น สำหรับประเทศไทย การนำเงินบาทดิจิทัลมาใช้ในระดับรายย่อย (Retail CBDC) ไม่เพียงเป็นการยกระดับประสิทธิภาพของระบบการชำระเงิน แต่ยังเป็นการเตรียมความพร้อมของประเทศให้สามารถรับมือกับนวัตกรรมทางการเงินแห่งอนาคต และสร้างโอกาสใหม่ๆ ให้กับภาคธุรกิจ โดยเฉพาะอย่างยิ่งผู้ประกอบการรายย่อยและร้านค้าขนาดเล็ก ซึ่งเป็นหัวใจสำคัญของเศรษฐกิจฐานราก

อนาคตการเงินไทย ในยุคที่เงินสดอาจไม่ใช่คำตอบสุดท้าย

การพัฒนาเงินบาทดิจิทัลเป็นโครงการที่ธนาคารแห่งประเทศไทยได้ดำเนินการศึกษาและทดลองมาอย่างต่อเนื่อง โดยมีเป้าหมายเพื่อตอบสนองต่อพฤติกรรมของผู้บริโภคที่เปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็ว ในช่วงหลายปีที่ผ่านมา การชำระเงินผ่านช่องทางดิจิทัล เช่น แอปพลิเคชันบนสมาร์ทโฟน หรือ QR Code ได้รับความนิยมเพิ่มขึ้นอย่างก้าวกระโดด การเกิดขึ้นของเงินบาทดิจิทัลจึงเป็นวิวัฒนาการขั้นต่อไป ที่จะเข้ามาเติมเต็มและแก้ไขข้อจำกัดของระบบการเงินในปัจจุบัน

กลุ่มคนที่ได้รับผลกระทบโดยตรงจากการเปลี่ยนแปลงครั้งนี้คือประชาชนทั่วไปและผู้ประกอบการทุกระดับ ตั้งแต่ร้านค้าขนาดเล็ก แผงลอยในตลาด ไปจนถึงธุรกิจขนาดใหญ่ การมีเงินบาทดิจิทัลจะช่วยให้การทำธุรกรรมเป็นไปอย่างราบรื่นและมีประสิทธิภาพมากขึ้น ที่สำคัญคือการสร้างระบบการเงินที่เปิดกว้างและเท่าเทียม ช่วยให้กลุ่มคนที่อาจไม่เคยมีบัญชีธนาคารหรือเข้าไม่ถึงบริการทางการเงิน สามารถเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของเศรษฐกิจดิจิทัลได้อย่างเต็มตัว ซึ่งจะช่วยลดความเหลื่อมล้ำและกระตุ้นการเติบโตทางเศรษฐกิจในระยะยาว

เงินบาทดิจิทัล (CBDC) คืออะไร และทำงานอย่างไร

เพื่อทำความเข้าใจถึงผลกระทบที่จะเกิดขึ้น จำเป็นต้องเข้าใจถึงแก่นแท้และคุณลักษณะของเงินบาทดิจิทัลเสียก่อน ว่ามีความหมายอย่างไร และแตกต่างจากเงินในรูปแบบอื่นที่คุ้นเคยกันดีอยู่แล้วอย่างไรบ้าง

นิยามและคุณสมบัติพื้นฐานของเงินบาทดิจิทัล

เงินบาทดิจิทัล (Digital Baht) คือสกุลเงินดิจิทัลที่ออกโดยธนาคารแห่งประเทศไทย ซึ่งจัดอยู่ในประเภท Central Bank Digital Currency (CBDC) โดยมีลักษณะสำคัญคือเป็น “หนี้สินของธนาคารกลาง” นั่นหมายความว่าเงินบาทดิจิทัลมีสถานะเป็นเงินที่ชำระหนี้ได้ตามกฎหมาย (Legal Tender) เช่นเดียวกับธนบัตรและเหรียญที่ใช้กันอยู่ในปัจจุบัน คุณสมบัติข้อนี้ทำให้เงินบาทดิจิทัลมีความน่าเชื่อถือและปลอดภัยสูงสุด

หัวใจสำคัญของเงินบาทดิจิทัลคือการมีมูลค่าผูกกับเงินบาทจริงในอัตราส่วน 1:1 อย่างเสมอภาค หมายความว่า ทุกๆ 1 บาทดิจิทัล จะมีเงินบาทจริงสำรองไว้ในมูลค่าที่เท่ากันเสมอ หลักการนี้ช่วยสร้างความมั่นใจว่ามูลค่าของเงินดิจิทัลจะไม่มีความผันผวนเหมือนกับสกุลเงินดิจิทัลประเภทอื่น ๆ ในตลาด นอกจากนี้ การทำงานของเงินบาทดิจิทัลยังอาศัยเทคโนโลยีการประมวลผลแบบกระจายศูนย์ (Distributed Ledger Technology) หรือเทคโนโลยีบล็อกเชน ซึ่งช่วยให้การทำธุรกรรมมีความโปร่งใส ปลอดภัย และตรวจสอบได้

การใช้งานจะเกิดขึ้นผ่านช่องทางดิจิทัล เช่น กระเป๋าเงินดิจิทัล (Digital Wallet) บนสมาร์ทโฟน หรืออุปกรณ์อื่น ๆ เช่น บัตรแตะจ่าย ซึ่งถูกออกแบบมาเพื่อรองรับผู้ที่ไม่มีสมาร์ทโฟนหรือบัญชีธนาคาร ให้สามารถเข้าถึงและใช้จ่ายเงินบาทดิจิทัลได้อย่างสะดวกสบายไม่ต่างจากคนกลุ่มอื่น

เปรียบเทียบความแตกต่าง: เงินบาทดิจิทัล, เงินสด, และ e-Money

แม้ว่าทั้งสามรูปแบบจะใช้ในการชำระค่าสินค้าและบริการได้เหมือนกัน แต่ก็มีความแตกต่างที่สำคัญในเชิงโครงสร้างและกฎหมาย ซึ่งส่งผลต่อขอบเขตการใช้งานและความน่าเชื่อถือโดยตรง

จากตารางจะเห็นได้ว่า จุดเด่นที่สุดของเงินบาทดิจิทัลคือการเป็นเงินที่ออกโดยธนาคารกลางและมีสถานะชำระหนี้ได้ตามกฎหมาย ทำให้มีความปลอดภัยสูงสุด และสามารถใช้งานได้อย่างกว้างขวางทั่วประเทศโดยไม่มีข้อจำกัดของเครือข่ายผู้ให้บริการเหมือน e-Money ซึ่งมักจะจำกัดการใช้งานอยู่ภายในระบบนิเวศของตนเองเท่านั้น

ผลกระทบของเงินบาทดิจิทัลเขย่าร้านค้า-รายย่อย

การมาถึงของเงินบาทดิจิทัลจะส่งผลกระทบโดยตรงต่อผู้ประกอบการรายย่อยและร้านค้าขนาดเล็กในหลายมิติ ซึ่งส่วนใหญ่เป็นไปในทิศทางบวกและช่วยเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขันในยุคดิจิทัล

ลดต้นทุน เพิ่มความเร็ว และความปลอดภัยในการรับชำระเงิน

ปัจจุบัน การรับชำระเงินผ่านช่องทางอิเล็กทรอนิกส์บางรูปแบบอาจมีค่าธรรมเนียมแฝงที่ร้านค้าต้องแบกรับ แต่การรับชำระเงินด้วยเงินบาทดิจิทัลถูกออกแบบมาให้เป็นธุรกรรมแบบ Peer-to-Peer (P2P) โดยตรงระหว่างผู้จ่ายและผู้รับ ซึ่งจะช่วยลดหรือขจัดบทบาทของตัวกลางที่ไม่จำเป็นออกไป ส่งผลให้ต้นทุนในการทำธุรกรรมลดลงอย่างมาก สิ่งนี้ถือเป็นประโยชน์โดยตรงต่อร้านค้ารายย่อยที่มักจะมีกำไรต่อหน่วยไม่สูงนัก

นอกจากนี้ การชำระเงินจะมีความรวดเร็วมากขึ้น เนื่องจากธุรกรรมจะได้รับการยืนยันและบันทึกบนระบบได้แทบจะทันที ช่วยลดระยะเวลารอคอยและเพิ่มประสิทธิภาพในการบริหารจัดการหน้าร้าน ในด้านความปลอดภัย ธุรกรรมบนระบบเงินบาทดิจิทัลยังมีความปลอดภัยสูง ลดความเสี่ยงจากการรับเงินสดปลอม หรือปัญหาที่เกี่ยวข้องกับการจัดการเงินสดจำนวนมาก เช่น การเก็บรักษาและการนำฝากธนาคาร

ขยายการเข้าถึงบริการทางการเงินสำหรับทุกคน

หนึ่งในเป้าหมายสำคัญของการพัฒนาเงินบาทดิจิทัลคือการส่งเสริมความทั่วถึงทางการเงิน (Financial Inclusion) ในประเทศไทยยังมีประชากรจำนวนไม่น้อยที่ไม่มีบัญชีธนาคาร หรือไม่สามารถเข้าถึงบริการทางการเงินพื้นฐานได้ ซึ่งเป็นอุปสรรคสำคัญต่อการทำธุรกิจในยุคปัจจุบัน

เงินบาทดิจิทัลจะเข้ามาทลายกำแพงนี้ โดยการออกแบบช่องทางการเข้าถึงที่หลากหลาย ไม่ได้จำกัดอยู่แค่ผู้ที่มีสมาร์ทโฟนเท่านั้น แต่ยังรวมถึงการใช้งานผ่านบัตร หรืออุปกรณ์ดิจิทัลอื่น ๆ ที่ใช้งานง่าย ทำให้ผู้ประกอบการรายย่อยในพื้นที่ห่างไกล หรือผู้สูงอายุ สามารถรับ-จ่ายเงินดิจิทัลได้อย่างสะดวก สิ่งนี้จะช่วยเปิดโอกาสทางธุรกิจใหม่ ๆ และดึงคนกลุ่มนี้เข้ามาสู่ระบบเศรษฐกิจดิจิทัลได้อย่างสมบูรณ์

บทบาทของเงินสดที่เปลี่ยนแปลงไป

เมื่อมีช่องทางการชำระเงินดิจิทัลที่สะดวก ปลอดภัย และต้นทุนต่ำอย่างเงินบาทดิจิทัลเข้ามาเป็นทางเลือกหลัก ก็เป็นที่คาดการณ์ได้ว่าพฤติกรรมการใช้เงินสดของประชาชนจะค่อย ๆ ลดลงอย่างต่อเนื่อง ร้านค้าต่าง ๆ จะปรับตัวมารองรับการชำระเงินดิจิทัลมากขึ้น เพื่อตอบสนองความต้องการของลูกค้าและเพิ่มประสิทธิภาพในการดำเนินงาน

แม้เงินสดอาจจะไม่หายไปจากระบบเศรษฐกิจโดยสิ้นเชิงในเร็ววัน แต่บทบาทของมันจะถูกลดทอนลงไปอย่างมาก การหมุนเวียนของธนบัตรและเหรียญจะน้อยลง ต้นทุนในการบริหารจัดการเงินสดของทั้งระบบเศรษฐกิจก็จะลดลงตามไปด้วย สังคมไทยจะก้าวเข้าสู่ “สังคมไร้เงินสด” (Cashless Society) อย่างเป็นรูปธรรมมากขึ้น ซึ่งจะส่งผลดีต่อความโปร่งใสของระบบเศรษฐกิจโดยรวม

ทิศทางการพัฒนา CBDC ในประเทศไทยและทั่วโลก

ประเทศไทยไม่ได้เป็นเพียงประเทศเดียวที่กำลังเดินหน้าพัฒนาสกุลเงินดิจิทัลของธนาคารกลาง แต่เป็นส่วนหนึ่งของแนวโน้มระดับโลกที่ธนาคารกลางหลายแห่งต่างให้ความสนใจและศึกษาอย่างจริงจัง

สถานะปัจจุบันและแนวทางของธนาคารแห่งประเทศไทย

ธนาคารแห่งประเทศไทยอยู่ในขั้นตอนการศึกษา วิจัย และพัฒนาเงินบาทดิจิทัลอย่างรอบคอบ โดยได้มีการทดสอบในวงจำกัด (Pilot Test) กับภาคส่วนต่าง ๆ เพื่อประเมินผลกระทบและความพร้อมของระบบ ก่อนที่จะพิจารณาเปิดให้ใช้งานในวงกว้างต่อไป

ธนาคารแห่งประเทศไทยเน้นย้ำว่า การเปิดใช้เงินบาทดิจิทัลจะต้องคำนึงถึงปัจจัยสำคัญ 3 ประการเป็นหลัก ได้แก่ ความปลอดภัยของระบบ ความเป็นส่วนตัวของข้อมูลผู้ใช้งาน และความเท่าเทียมในการเข้าถึงบริการ เพื่อให้แน่ใจว่าการเปลี่ยนผ่านไปสู่ระบบการเงินใหม่นี้จะเป็นประโยชน์ต่อประชาชนทุกคนอย่างแท้จริง

แนวทางดังกล่าวสะท้อนให้เห็นถึงความมุ่งมั่นในการสร้างโครงสร้างพื้นฐานทางการเงินดิจิทัลที่แข็งแกร่งและยั่งยืนสำหรับอนาคตของประเทศ

มุมมองจากนานาประเทศต่อ Retail CBDC

ทั่วโลกมีธนาคารกลางกว่าร้อยแห่งที่กำลังศึกษาหรือพัฒนา CBDC ในรูปแบบใดรูปแบบหนึ่ง โดยเฉพาะ Retail CBDC ซึ่งมุ่งเป้าไปที่การใช้งานในระดับประชาชนและร้านค้ารายย่อย กำลังได้รับความสนใจเป็นพิเศษ หลายประเทศมองว่า CBDC เป็นเครื่องมือสำคัญในการรักษาสเถียรภาพของระบบการเงินในยุคที่สกุลเงินดิจิทัลของภาคเอกชนมีบทบาทมากขึ้น รวมถึงเป็นเครื่องมือในการดำเนินนโยบายการเงินให้มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้นในอนาคต การที่ประเทศไทยเดินหน้าพัฒนาเงินบาทดิจิทัลจึงเป็นการเคลื่อนไหวที่สอดคล้องกับทิศทางของโลก และเป็นการเตรียมความพร้อมเพื่อรักษาความสามารถในการแข่งขันของประเทศในเวทีการเงินระหว่างประเทศ

สรุป: การเตรียมความพร้อมสู่ภูมิทัศน์การเงินใหม่

การมาถึงของเงินบาทดิจิทัลไม่ใช่เป็นเพียงการเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยี แต่เป็นการปฏิวัติโครงสร้างระบบการชำระเงินของประเทศที่จะส่งผลกระทบในวงกว้าง โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับร้านค้าและผู้ประกอบการรายย่อย ซึ่งจะได้รับประโยชน์โดยตรงจากระบบที่รวดเร็วขึ้น ปลอดภัยขึ้น มีต้นทุนต่ำลง และช่วยให้สามารถเข้าถึงบริการทางการเงินได้อย่างทั่วถึงกว่าเดิม

แม้ว่าเงินสดอาจยังคงมีบทบาทต่อไปในระยะหนึ่ง แต่แนวโน้มที่ชัดเจนคือการเปลี่ยนผ่านสู่สังคมที่พึ่งพาเงินสดน้อยลง การเกิดขึ้นของเงินบาทดิจิทัลจะเข้ามาเป็นตัวเร่งสำคัญที่ทำให้ภาพของสังคมไร้เงินสดในประเทศไทยมีความเป็นไปได้และใกล้ตัวมากยิ่งขึ้น ดังนั้น การติดตามข้อมูลข่าวสารและทำความเข้าใจเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่นี้ จึงเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับทั้งผู้ประกอบการและประชาชนทั่วไป เพื่อเตรียมความพร้อมในการปรับตัวและใช้ประโยชน์จากนวัตกรรมทางการเงินแห่งอนาคตได้อย่างเต็มศักยภาพ