บาทดิจิทัลเขย่าประเทศ! เตรียมตัวรับเงินใหม่

ธนาคารแห่งประเทศไทยกำลังผลักดันโครงการสกุลเงินดิจิทัลสำหรับภาคประชาชน หรือที่รู้จักกันในชื่อ “บาทดิจิทัล” ซึ่งถือเป็นก้าวสำคัญในการปฏิรูปโครงสร้างพื้นฐานทางการเงินของประเทศ การเปลี่ยนแปลงครั้งนี้จะส่งผลกระทบต่อวิถีชีวิตและการทำธุรกรรมของคนไทยในวงกว้าง สร้างโอกาสและนวัตกรรมใหม่ ๆ พร้อมนำพาระบบเศรษฐกิจเข้าสู่ยุคดิจิทัลอย่างเต็มรูปแบบ

บาทดิจิทัลเขย่าประเทศ! เตรียมตัวรับเงินใหม่ คือปรากฏการณ์ที่สะท้อนถึงการเปลี่ยนผ่านครั้งสำคัญของระบบการเงินไทย เมื่อธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) ได้เริ่มโครงการทดลองใช้สกุลเงินดิจิทัลที่ออกโดยธนาคารกลางสำหรับภาคประชาชน (Retail Central Bank Digital Currency หรือ Retail CBDC) อย่างจริงจัง เงินบาทดิจิทัลนี้ไม่ใช่คริปโตเคอร์เรนซีหรือเงินอิเล็กทรอนิกส์ (e-Money) ที่คุ้นเคยกัน แต่เป็นเงินบาทในรูปแบบดิจิทัลที่ออกโดยตรงโดย ธปท. ซึ่งมีสถานะเทียบเท่ากับธนบัตรและเหรียญที่ใช้กันอยู่ในปัจจุบันทุกประการ การพัฒนานี้มีเป้าหมายเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพ ความปลอดภัย และลดต้นทุนในระบบการชำระเงิน พร้อมทั้งเป็นโครงสร้างพื้นฐานสำคัญที่จะรองรับนวัตกรรมทางการเงินแห่งอนาคต และผลักดันประเทศไทยไปสู่การเป็นสังคมไร้เงินสดอย่างสมบูรณ์

การมาถึงของเงินบาทดิจิทัล: อนาคตการเงินของคนไทย

การพัฒนาเงินบาทดิจิทัลไม่ได้เกิดขึ้นอย่างไร้เหตุผล แต่เป็นผลมาจากการเปลี่ยนแปลงของภูมิทัศน์ทางการเงินทั่วโลกที่เทคโนโลยีดิจิทัลเข้ามามีบทบาทมากขึ้น ธนาคารกลางหลายประเทศต่างเร่งศึกษาและพัฒนา CBDC ของตนเอง เพื่อให้ระบบการเงินของประเทศก้าวทันโลกและสามารถตอบสนองต่อความต้องการของประชาชนและภาคธุรกิจในยุคดิจิทัลได้อย่างมีประสิทธิภาพ สำหรับประเทศไทย โครงการนี้ถือเป็นหนึ่งในยุทธศาสตร์สำคัญที่จะยกระดับโครงสร้างพื้นฐานทางการเงินให้มีความทันสมัยและพร้อมรับมือกับความท้าทายใหม่ ๆ ในอนาคต

ทำไมเงินบาทดิจิทัลจึงมีความสำคัญในยุคดิจิทัล

ในยุคที่การทำธุรกรรมออนไลน์กลายเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตประจำวัน การมีสื่อกลางในการชำระเงินดิจิทัลที่ปลอดภัยและมีเสถียรภาพซึ่งออกโดยธนาคารกลางจึงมีความสำคัญอย่างยิ่ง เงินบาทดิจิทัลจะเข้ามาเป็นอีกหนึ่งทางเลือกในการชำระเงิน นอกเหนือจากเงินสด บัตรเครดิต หรือ e-Wallet โดยมีจุดเด่นคือความเป็นเงินของภาครัฐ (Public Money) ที่มีความน่าเชื่อถือสูงสุด ช่วยลดความเสี่ยงจากการพึ่งพาระบบชำระเงินของภาคเอกชนเพียงอย่างเดียว นอกจากนี้ ยังช่วยลดต้นทุนที่เกี่ยวข้องกับการจัดการเงินสด ทั้งการพิมพ์ การขนส่ง และการเก็บรักษา ซึ่งเป็นต้นทุนมหาศาลของระบบเศรษฐกิจโดยรวม ที่สำคัญที่สุด บาทดิจิทัลจะเป็นรากฐานที่เปิดให้เกิดการแข่งขันและสร้างสรรค์นวัตกรรมบริการทางการเงินใหม่ ๆ ที่สามารถเข้าถึงประชาชนได้ทุกกลุ่ม

ใครคือผู้ที่เกี่ยวข้องและจะได้รับผลกระทบ

การนำเงินบาทดิจิทัลมาใช้จะส่งผลกระทบต่อทุกภาคส่วนในระบบเศรษฐกิจ:

• ประชาชนทั่วไป: จะมีทางเลือกในการชำระเงินที่สะดวก รวดเร็ว ปลอดภัย และอาจไม่มีค่าธรรมเนียม สามารถเข้าถึงบริการทางการเงินได้ง่ายขึ้น โดยเฉพาะกลุ่มที่ยังไม่สามารถเข้าถึงบริการธนาคารได้อย่างเต็มที่
• ร้านค้าและภาคธุรกิจ: จะได้รับประโยชน์จากต้นทุนการรับชำระเงินที่ลดลง ไม่ต้องกังวลเรื่องการจัดการเงินสด และสามารถต่อยอดไปสู่การสร้างโปรแกรมส่งเสริมการขายหรือบริการใหม่ ๆ ที่เชื่อมต่อกับระบบชำระเงินดิจิทัลได้โดยตรง
• สถาบันการเงินและผู้ให้บริการทางการเงิน: จะมีบทบาทเป็นตัวกลางในการกระจายเงินบาทดิจิทัลและให้บริการแก่ลูกค้า ซึ่งเป็นโอกาสในการพัฒนาผลิตภัณฑ์และบริการทางการเงินดิจิทัลใหม่ ๆ ที่ตอบโจทย์ความต้องการของลูกค้าได้ดียิ่งขึ้น
• นักพัฒนาและบริษัทเทคโนโลยี: จะสามารถเข้าถึงโครงสร้างพื้นฐานทางการเงินที่เปิดกว้าง เพื่อนำไปพัฒนานวัตกรรม แอปพลิเคชัน หรือบริการทางการเงินรูปแบบใหม่ ๆ ที่ไม่เคยมีมาก่อน

เจาะลึก ‘บาทดิจิทัล’ (Retail CBDC) คืออะไร

เพื่อให้เข้าใจแนวคิดของเงินบาทดิจิทัลอย่างถ่องแท้ จำเป็นต้องทำความเข้าใจถึงคำจำกัดความและคุณลักษณะพื้นฐานที่ทำให้เงินดิจิทัลประเภทนี้แตกต่างจากเงินในรูปแบบอื่น ๆ ที่มีอยู่ในปัจจุบัน Retail CBDC ไม่ใช่เพียงการนำเงินบาทมาอยู่ในรูปแบบอิเล็กทรอนิกส์ แต่เป็นวิวัฒนาการของเงินตราที่ออกโดยรัฐ เพื่อให้สอดคล้องกับพลวัตของโลกยุคใหม่

นิยามและคุณลักษณะสำคัญของเงินบาทดิจิทัล

เงินบาทดิจิทัล หรือ Retail CBDC คือ สกุลเงินบาทในรูปแบบดิจิทัลที่ออกโดยธนาคารแห่งประเทศไทย มีสถานะเป็นหนี้สินของ ธปท. และสามารถใช้ชำระหนี้ได้ตามกฎหมายเช่นเดียวกับธนบัตร มีคุณลักษณะสำคัญหลายประการ:

• มีมูลค่าคงที่: 1 บาทดิจิทัล มีมูลค่าเท่ากับ 1 บาทเสมอ ไม่มีความผันผวนของมูลค่าเหมือนสินทรัพย์ดิจิทัลอื่น ๆ
• ไม่ให้ดอกเบี้ย: เพื่อคงบทบาทของเงินบาทดิจิทัลให้เป็นสื่อกลางในการแลกเปลี่ยน (Medium of Exchange) ไม่ใช่สินทรัพย์เพื่อการออม (Store of Value) ซึ่งอาจกระทบต่อเสถียรภาพของระบบสถาบันการเงิน
• ใช้เทคโนโลยีที่ทันสมัย: มีการผสมผสานเทคโนโลยีทั้งแบบรวมศูนย์ (Centralized) และแบบกระจายศูนย์ (Distributed Ledger Technology – DLT) เพื่อให้ระบบมีความปลอดภัย ยืดหยุ่น และมีประสิทธิภาพสูง
• เข้าถึงได้ในวงกว้าง: ออกแบบมาเพื่อให้ประชาชนทุกคนสามารถเข้าถึงและใช้งานได้ ทั้งในรูปแบบออนไลน์และออฟไลน์ เพื่อให้สามารถใช้งานได้ในทุกสถานการณ์

บาทดิจิทัลจะมีลักษณะใกล้เคียงกับเงินสดธรรมดา คือไม่มีดอกเบี้ย ผู้ใช้จึงไม่มองว่าเป็นทางเลือกสำหรับการฝากเงิน แต่จะใช้เพื่อจับจ่ายใช้สอยจริง ๆ ซึ่งแตกต่างจากระบบการชำระเงินอิเล็กทรอนิกส์ปัจจุบันที่มักจำกัดเฉพาะเครือข่ายบางแห่ง

กลไกการทำงาน: จาก ธปท. สู่มือประชาชน

ธปท. จะไม่กระจายเงินบาทดิจิทัลให้กับประชาชนโดยตรง แต่จะใช้รูปแบบการกระจายผ่านตัวกลาง (Two-tier Model) ซึ่งเป็นรูปแบบที่ธนาคารกลางส่วนใหญ่ทั่วโลกเลือกใช้ โดยมีขั้นตอนดังนี้:

1. ธนาคารแห่งประเทศไทย (ผู้ออก): ธปท. จะเป็นผู้ผลิตและออกเงินบาทดิจิทัลเข้าสู่ระบบ และกำกับดูแลเสถียรภาพของระบบโดยรวม
2. สถาบันการเงินและผู้ให้บริการทางการเงิน (ตัวกลาง): ธนาคารพาณิชย์ หรือผู้ให้บริการทางการเงินที่ไม่ใช่ธนาคาร (Non-bank) ที่ได้รับอนุญาต จะทำหน้าที่เป็นตัวกลางในการกระจายเงินบาทดิจิทัลไปสู่ประชาชนและภาคธุรกิจ พวกเขาจะรับผิดชอบการเปิดบัญชีหรือวอลเล็ตสำหรับบาทดิจิทัล การทำความรู้จักลูกค้า (KYC) และการให้บริการธุรกรรมต่าง ๆ เช่น การเติมเงิน การโอน และการชำระเงิน
3. ประชาชนและร้านค้า (ผู้ใช้งาน): สามารถรับและใช้จ่ายเงินบาทดิจิทัลผ่านแอปพลิเคชันบนสมาร์ทโฟนหรืออุปกรณ์อื่น ๆ ที่พัฒนาโดยตัวกลาง

รูปแบบนี้จะช่วยรักษาบทบาทสำคัญของสถาบันการเงินในระบบเศรษฐกิจ ใช้ประโยชน์จากโครงข่ายสาขาและเทคโนโลยีที่สถาบันการเงินมีอยู่แล้ว ทำให้การนำเงินบาทดิจิทัลมาใช้งานจริงเป็นไปอย่างราบรื่นและรวดเร็ว

เปรียบเทียบความแตกต่าง: บาทดิจิทัล, เงินอิเล็กทรอนิกส์, และคริปโตเคอร์เรนซี

เพื่อสร้างความเข้าใจที่ชัดเจน การเปรียบเทียบคุณสมบัติของเงินบาทดิจิทัลกับเงินรูปแบบดิจิทัลอื่น ๆ ที่มีอยู่ในปัจจุบันจะช่วยให้เห็นภาพความแตกต่างและบทบาทที่แตกต่างกันของแต่ละประเภท

ประโยชน์และความท้าทายของการใช้เงินบาทดิจิทัล

การนำเทคโนโลยีใหม่มาใช้ย่อมมาพร้อมกับโอกาสและข้อควรพิจารณาเสมอ สำหรับเงินบาทดิจิทัลก็เช่นกัน การทำความเข้าใจทั้งสองด้านจะช่วยให้ทุกภาคส่วนสามารถเตรียมตัวและปรับตัวได้อย่างเหมาะสม

ข้อดีสำหรับประชาชนและร้านค้า

ประโยชน์ที่เห็นได้ชัดเจนที่สุดคือการสร้างระบบการชำระเงินที่มีประสิทธิภาพและต้นทุนต่ำ ประชาชนและร้านค้าจะสามารถทำธุรกรรมระหว่างกันได้โดยตรงมากขึ้น โดยอาจไม่มีค่าธรรมเนียมหรือมีในอัตราที่ต่ำมาก ซึ่งจะช่วยลดภาระต้นทุนให้กับทั้งผู้ซื้อและผู้ขาย นอกจากนี้ ความปลอดภัยที่ได้รับการรับรองโดยธนาคารกลางยังสร้างความมั่นใจให้กับการทำธุรกรรมดิจิทัลมากกว่าเดิม และช่วยให้การเปลี่ยนผ่านไปสู่สังคมไร้เงินสดเป็นไปอย่างทั่วถึงและยั่งยืน

โอกาสใหม่สำหรับภาคธุรกิจและนักพัฒนา

หนึ่งในเป้าหมายที่สำคัญที่สุดของโครงการบาทดิจิทัล คือการสร้าง “แพลตฟอร์มเปิด” สำหรับนวัตกรรมทางการเงิน ซึ่งหมายความว่าภาคเอกชนและนักพัฒนาสามารถเชื่อมต่อและสร้างบริการใหม่ ๆ บนโครงสร้างพื้นฐานของบาทดิจิทัลได้ สิ่งนี้จะนำไปสู่สิ่งที่เรียกว่า “Programmable Money” หรือเงินที่สามารถตั้งเงื่อนไขการใช้งานได้ ตัวอย่างเช่น การจ่ายเงินช่วยเหลือจากภาครัฐที่สามารถกำหนดให้ใช้จ่ายได้เฉพาะสินค้าที่จำเป็น หรือการทำธุรกรรมทางธุรกิจที่เงินจะถูกโอนโดยอัตโนมัติเมื่อครบเงื่อนไขตามสัญญาอัจฉริยะ (Smart Contract) โอกาสเหล่านี้จะเปิดประตูสู่โมเดลธุรกิจและบริการทางการเงินที่ไม่เคยเกิดขึ้นได้มาก่อน

ความเสี่ยงที่ต้องจับตาและมาตรการป้องกัน

แม้จะมีประโยชน์มากมาย แต่การมีเงินบาทดิจิทัลก็มาพร้อมกับความท้าทายเช่นกัน ความเสี่ยงหลักที่ธนาคารกลางทั่วโลกกังวลคือ ปรากฏการณ์การแห่ถอนเงินฝากจากธนาคารพาณิชย์ไปถือครองในรูปของ CBDC (Disintermediation) โดยเฉพาะในช่วงที่เกิดวิกฤตความเชื่อมั่น ซึ่งอาจกระทบต่อเสถียรภาพของระบบสถาบันการเงินได้ เพื่อป้องกันปัญหานี้ ธปท. จึงมีแนวทางในการกำหนดเงื่อนไขและข้อจำกัดที่เหมาะสม เช่น การจำกัดปริมาณการถือครองหรือการแลกเปลี่ยนบาทดิจิทัลต่อคนต่อวัน นอกจากนี้ ยังมีความท้าทายด้านความปลอดภัยทางไซเบอร์และการป้องกันการนำไปใช้ในทางที่ผิดกฎหมาย เช่น การฟอกเงิน ซึ่ง ธปท. และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องจะต้องวางมาตรการกำกับดูแลที่รัดกุมต่อไป

บาทดิจิทัลในบริบทเศรษฐกิจโลกและตลาดสินทรัพย์ดิจิทัล

การพัฒนาเงินบาทดิจิทัลของไทยสอดคล้องกับทิศทางของโลก ปัจจุบันธนาคารกลางกว่า 90% ทั่วโลกกำลังศึกษาหรือทดลอง CBDC การมีโครงสร้างพื้นฐานทางการเงินที่ทันสมัยจะช่วยเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขันของประเทศ และอาจนำไปสู่การเชื่อมโยงระบบการชำระเงินระหว่างประเทศที่มีประสิทธิภาพมากขึ้นในอนาคต ลดขั้นตอนและค่าใช้จ่ายในการโอนเงินข้ามพรมแดน ขณะเดียวกัน ในตลาดสินทรัพย์ดิจิทัลที่มีอยู่แล้ว ก็เริ่มมีการพัฒนา Stablecoin ที่ผูกกับค่าเงินบาทโดยภาคเอกชน ซึ่งเป็นการปูทางให้ผู้คนคุ้นเคยกับการใช้เงินบาทในรูปแบบโทเคนดิจิทัลมากขึ้น

Stablecoin ที่อิงกับเงินบาท: กรณีศึกษา THBX

นอกเหนือจาก Retail CBDC ที่พัฒนาโดย ธปท. ภาคเอกชนก็ได้พัฒนา Stablecoin ที่ตรึงมูลค่ากับเงินบาทในอัตรา 1:1 เช่นกัน ตัวอย่างที่น่าสนใจคือ THBX ซึ่งเป็น Stablecoin ที่ได้รับความนิยมในตลาดคริปโตเคอร์เรนซีในไทย โดยรองรับการซื้อขายบนแพลตฟอร์มขนาดใหญ่หลายแห่ง สิ่งที่น่าสนใจคือการขยายการใช้งานของ THBX ไปสู่โลกแห่งความเป็นจริง โดยเริ่มมีการทดลองใช้ชำระค่าสินค้าและบริการผ่าน QR Code ในร้านค้ากว่า 100 แห่งในกรุงเทพฯ แล้ว ปรากฏการณ์นี้สะท้อนให้เห็นถึงความต้องการและความพร้อมของตลาดในการยอมรับเงินบาทในรูปแบบดิจิทัล และเป็นกรณีศึกษาที่ช่วยให้ ธปท. สามารถเรียนรู้พฤติกรรมผู้บริโภคเพื่อนำไปปรับใช้กับการออกแบบเงินบาทดิจิทัลในอนาคตได้

บทสรุป: การเตรียมความพร้อมสู่สังคมไร้เงินสดเต็มรูปแบบ

การเกิดขึ้นของ บาทดิจิทัล ถือเป็นวิวัฒนาการครั้งประวัติศาสตร์ของระบบการเงินไทย เป็นการวางรากฐานที่แข็งแกร่งสำหรับเศรษฐกิจดิจิทัลในอนาคต แม้ว่าโครงการจะยังอยู่ในช่วงของการทดลองและพัฒนาในวงจำกัด (Pilot Test) เพื่อประเมินผลกระทบและความพร้อมในทุกมิติ แต่ทิศทางที่ชัดเจนคือ ประเทศไทยกำลังมุ่งหน้าสู่การมีเงินดิจิทัลที่ออกโดยธนาคารกลางให้ประชาชนได้ใช้งานในอนาคตอันใกล้ โดยคาดว่าจะเริ่มเห็นการใช้งานในวงกว้างขึ้นตั้งแต่ปี 2025 เป็นต้นไป

การเปลี่ยนผ่านนี้จะนำมาซึ่งประโยชน์นานัปการ ทั้งในด้านประสิทธิภาพ ความโปร่งใส การลดต้นทุน และการเปิดประตูสู่นวัตกรรมทางการเงินที่ไม่สิ้นสุด การเตรียมความพร้อมและปรับตัวของทุกภาคส่วน ทั้งประชาชน ภาคธุรกิจ และผู้กำกับดูแล จึงเป็นกุญแจสำคัญที่จะทำให้ประเทศไทยสามารถเก็บเกี่ยวผลประโยชน์จากการเปลี่ยนแปลงครั้งนี้ได้อย่างเต็มศักยภาพ การติดตามข้อมูลข่าวสารจากธนาคารแห่งประเทศไทยอย่างใกล้ชิดจึงเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อให้สามารถปรับตัวและใช้ประโยชน์จากเทคโนโลยีทางการเงินใหม่นี้ได้อย่างสมบูรณ์ในวันที่เงินบาทดิจิทัลกลายเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตประจำวันของทุกคน