เงินสดอาจหายไป? Digital Baht เริ่มใช้แล้ววันนี้

คำถามที่ว่า เงินสดอาจหายไป? Digital Baht เริ่มใช้แล้ววันนี้ กำลังกลายเป็นความจริงที่ใกล้ตัวมากขึ้น เมื่อธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) ได้ผลักดันการทดลองและเริ่มนำสกุลเงินบาทในรูปแบบดิจิทัล หรือที่รู้จักกันในชื่อ Central Bank Digital Currency (CBDC) เข้าสู่การใช้งานในวงกว้างอย่างเป็นรูปธรรม การเปลี่ยนแปลงครั้งนี้ไม่เพียงแต่เป็นก้าวสำคัญของนวัตกรรมทางการเงิน แต่ยังส่งสัญญาณถึงการเปลี่ยนผ่านสู่สังคมไร้เงินสดที่อาจเกิดขึ้นเร็วกว่าที่หลายคนคาดการณ์ไว้

ภาพรวมของเงินบาทดิจิทัล

• นิยาม: เงินบาทดิจิทัล หรือ Digital Baht คือเงินบาทในรูปแบบอิเล็กทรอนิกส์ที่ออกโดยธนาคารแห่งประเทศไทย มีมูลค่าเทียบเท่าเงินสด (1 ดิจิทัลบาท = 1 บาท) และสามารถใช้ชำระหนี้ได้ตามกฎหมาย
• การใช้งานจริง: ประเทศไทยได้เริ่มนำ Digital Baht มาใช้ผ่านโครงการกระตุ้นเศรษฐกิจ (กระเป๋าเงินดิจิทัล 10,000 บาท) และล่าสุดกับโครงการนำร่องสำหรับนักท่องเที่ยว (TouristDigiPay)
• เทคโนโลยีเบื้องหลัง: Digital Baht ถูกพัฒนาบนเทคโนโลยีบล็อกเชน (Blockchain) ซึ่งช่วยเพิ่มความปลอดภัย โปร่งใส และประสิทธิภาพในการทำธุรกรรมทางการเงิน
• เป้าหมายระยะยาว: การพัฒนานี้เป็นส่วนหนึ่งของยุทธศาสตร์ชาติในการมุ่งสู่สังคมไร้เงินสด (Cashless Society) เพิ่มทางเลือกในการชำระเงินให้แก่ประชาชน และยกระดับโครงสร้างพื้นฐานทางการเงินของประเทศ

ทำความเข้าใจ Digital Baht: อนาคตการเงินของไทย

การเกิดขึ้นของเงินบาทดิจิทัลไม่ใช่เรื่องใหม่ที่เกิดขึ้นอย่างกะทันหัน แต่เป็นผลมาจากการวางแผนและทดสอบอย่างต่อเนื่องโดยธนาคารแห่งประเทศไทย เพื่อเตรียมความพร้อมให้กับระบบเศรษฐกิจของประเทศในการรับมือกับภูมิทัศน์ทางการเงินโลกที่เปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็ว การเปลี่ยนผ่านนี้มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อทุกภาคส่วน ตั้งแต่ประชาชนทั่วไป ผู้ประกอบการ ไปจนถึงหน่วยงานภาครัฐเอง

เหตุผลสำคัญที่ทำให้ Digital Baht ถูกผลักดันอย่างจริงจัง คือความต้องการที่จะสร้างโครงสร้างพื้นฐานทางการเงินดิจิทัลที่มั่นคง ปลอดภัย และมีประสิทธิภาพ ซึ่งจะช่วยลดต้นทุนที่เกี่ยวข้องกับการจัดการเงินสด เช่น การพิมพ์ธนบัตร การขนส่ง และการเก็บรักษา นอกจากนี้ยังเป็นการเพิ่มโอกาสให้ประชาชนที่อาจไม่มีบัญชีธนาคารสามารถเข้าถึงบริการทางการเงินได้ง่ายขึ้นผ่านอุปกรณ์อย่างสมาร์ทโฟนหรือการ์ดเฉพาะทาง การเปลี่ยนแปลงนี้จึงไม่ใช่แค่เรื่องของเทคโนโลยี แต่เป็นเรื่องของการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมในภาพรวม

เงินบาทดิจิทัล (CBDC) คืออะไร?

เพื่อให้เข้าใจถึงผลกระทบที่จะเกิดขึ้น สิ่งสำคัญคือต้องทำความเข้าใจก่อนว่าเงินบาทดิจิทัลมีลักษณะเฉพาะและแตกต่างจากเงินในรูปแบบอื่นที่เราคุ้นเคยอย่างไร

นิยามและหลักการทำงานพื้นฐาน

เงินบาทดิจิทัล (Digital Baht) หรือที่เรียกในทางสากลว่า สกุลเงินดิจิทัลที่ออกโดยธนาคารกลาง (Central Bank Digital Currency – CBDC) คือ เงินบาทที่ถูกสร้างขึ้นในรูปแบบดิจิทัลโดยธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) ซึ่งเป็นหน่วยงานกลางของรัฐ มีสถานะเป็นเงินที่ใช้ชำระหนี้ได้ตามกฎหมาย (Legal Tender) เช่นเดียวกับธนบัตรและเหรียญกษาปณ์ที่หมุนเวียนอยู่ในปัจจุบัน

สิ่งที่ทำให้ Digital Baht แตกต่างจากเงินฝากในบัญชีธนาคารหรือเงินในกระเป๋าเงินอิเล็กทรอนิกส์ (e-Wallet) คือ เงินบาทดิจิทัลเป็นหนี้สินของธนาคารกลางโดยตรง ในขณะที่เงินฝากธนาคารเป็นหนี้สินของธนาคารพาณิชย์ หลักการนี้หมายความว่า Digital Baht มีความมั่นคงสูงสุดเทียบเท่าเงินสด เพราะมีสินทรัพย์ของภาครัฐหนุนหลังโดยตรง การใช้งานจะเกิดขึ้นผ่านกระเป๋าเงินดิจิทัล (Digital Wallet) บนแอปพลิเคชันสมาร์ทโฟน หรืออาจอยู่ในรูปแบบของการ์ดสำหรับผู้ที่ไม่มีสมาร์ทโฟน เพื่อให้ทุกคนสามารถเข้าถึงได้

เปรียบเทียบ Digital Baht กับรูปแบบเงินอื่นๆ

เพื่อความชัดเจนยิ่งขึ้น สามารถเปรียบเทียบคุณสมบัติของเงินบาทดิจิทัลกับเงินสดและเงินอิเล็กทรอนิกส์ (e-Money) ได้ดังตารางต่อไปนี้

ไทม์ไลน์และโครงการสำคัญของ Digital Baht ในประเทศไทย

การนำเงินบาทดิจิทัลมาใช้งานในประเทศไม่ได้เกิดขึ้นในชั่วข้ามคืน แต่ผ่านกระบวนการศึกษาและทดลองอย่างเป็นลำดับขั้น เพื่อประเมินผลกระทบและความพร้อมของระบบในทุกมิติ

โครงการนำร่อง “บางขุนพรหม”: ก้าวแรกของการทดสอบ

ในช่วงปี 2022-2023 ธนาคารแห่งประเทศไทยได้ริเริ่มโครงการนำร่องในระดับรายย่อยภายใต้ชื่อ “บางขุนพรหม” โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อทดสอบการใช้งานจริงในสภาพแวดล้อมที่จำกัด โครงการนี้มีผู้เข้าร่วมทดสอบประมาณ 10,000 คน ซึ่งประกอบด้วยพนักงานของ ธปท. และธนาคารพาณิชย์ที่เข้าร่วม รวมถึงร้านค้าในพื้นที่ใกล้เคียง

ผู้เข้าร่วมโครงการจะต้องใช้แอปพลิเคชันบนมือถือที่พัฒนาขึ้นโดยเฉพาะ เพื่อทำการยืนยันตัวตน, เติมเงินบาทดิจิทัล, โอนเงิน และชำระค่าสินค้าและบริการ ณ ร้านค้าที่ร่วมโครงการ โดยกำหนดให้ 1 ดิจิทัลบาท มีค่าเท่ากับ 1 บาทเสมอ โครงการนี้ถือเป็นบทเรียนสำคัญที่ช่วยให้ ธปท. เข้าใจถึงพฤติกรรมผู้ใช้งานและปัญหาทางเทคนิคที่อาจเกิดขึ้น ก่อนที่จะขยายผลสู่ระดับประเทศ

โครงการกระเป๋าเงินดิจิทัล 10,000 บาท: สู่การใช้งานในวงกว้าง

ในปี 2024 รัฐบาลได้เปิดตัวโครงการกระตุ้นเศรษฐกิจครั้งใหญ่ โดยการแจกเงินจำนวน 10,000 บาทให้กับประชาชนผู้มีสิทธิ์ราว 50 ล้านคน ผ่านแอปพลิเคชันกระเป๋าเงินดิจิทัล แม้ว่าในทางเทคนิคเงินที่แจกจ่ายอาจไม่ใช่ CBDC เต็มรูปแบบในระยะแรก แต่โครงการนี้ถือเป็นการปูทางและสร้างความคุ้นเคยให้ประชาชนจำนวนมากได้สัมผัสกับการใช้จ่ายเงินในรูปแบบดิจิทัลที่ควบคุมโดยภาครัฐ ซึ่งเป็นพื้นฐานสำคัญต่อการยอมรับ Digital Baht ในอนาคต

อย่างไรก็ตาม โครงการดังกล่าวก็เผชิญกับเสียงวิพากษ์วิจารณ์และคำเตือนจากผู้เชี่ยวชาญหลายฝ่าย รวมถึงอดีตสมาชิกวุฒิสภา เกี่ยวกับประเด็นด้านการบริหารจัดการ ความโปร่งใส และผลกระทบที่อาจเกิดขึ้นต่อเสถียรภาพทางเศรษฐกิจและการเมืองในระยะยาว

TouristDigiPay: เปิดประตูรับนักท่องเที่ยวด้วยนวัตกรรมการเงิน

ก้าวล่าสุดที่สำคัญซึ่งเกิดขึ้นในไตรมาสที่ 4 ของปี 2025 คือการเปิดตัวโครงการนำร่องใน Sandbox ที่มีชื่อว่า “TouristDigiPay” โครงการนี้มีเป้าหมายเพื่ออำนวยความสะดวกให้นักท่องเที่ยวชาวต่างชาติสามารถใช้จ่ายในประเทศไทยได้อย่างสะดวกและปลอดภัยมากขึ้น โดยอนุญาตให้นักท่องเที่ยวสามารถแปลงสินทรัพย์ดิจิทัล (Cryptocurrency) ของตนเองมาเป็นเงินบาทดิจิทัลเพื่อใช้จ่ายกับร้านค้าที่เข้าร่วมโครงการได้

โครงการนี้เป็นความร่วมมือระหว่างหน่วยงานภาครัฐหลายแห่ง ได้แก่ กระทรวงการคลัง, สำนักงานคณะกรรมการกำกับหลักทรัพย์และตลาดหลักทรัพย์ (ก.ล.ต.), สำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน (ปปง.) และกระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา เพื่อให้มั่นใจว่าการดำเนินการอยู่ภายใต้กรอบกฎหมายที่รัดกุมและสามารถควบคุมความเสี่ยงได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยมีการกำหนดเงื่อนไขและวงเงินการใช้จ่าย เช่น ร้านค้าทั่วไปสามารถรับชำระได้สูงสุด 500,000 บาทต่อเดือน ในขณะที่ร้านค้าขนาดเล็กรับได้สูงสุด 50,000 บาทต่อเดือน โครงการ TouristDigiPay ไม่เพียงแต่คาดว่าจะช่วยเพิ่มรายได้จากการท่องเที่ยว แต่ยังเป็นการแสดงศักยภาพของประเทศไทยในฐานะผู้นำด้านนวัตกรรมการเงินในภูมิภาคอีกด้วย

ผลกระทบและอนาคต: สู่สังคมไร้เงินสดเต็มรูปแบบ

การขยายตัวของการใช้งานเงินบาทดิจิทัลผ่านโครงการต่างๆ กำลังส่งสัญญาณที่ชัดเจนว่าประเทศไทยกำลังมุ่งหน้าสู่สังคมไร้เงินสดอย่างเต็มตัว ซึ่งจะส่งผลกระทบต่อวิถีชีวิตและการดำเนินธุรกิจในวงกว้าง

เงินสดจะหายไปจริงหรือ?

คำตอบสำหรับคำถามนี้คือ “อาจจะไม่หายไปในทันที แต่บทบาทจะลดลงอย่างมีนัยสำคัญ” ในช่วงเปลี่ยนผ่าน ธนาคารแห่งประเทศไทยยังคงอนุญาตให้มีการใช้เงินสดควบคู่ไปกับเงินบาทดิจิทัล เพื่อให้ประชาชนสามารถปรับตัวและเลือกใช้ช่องทางที่สะดวกที่สุด อย่างไรก็ตาม เมื่อระบบนิเวศของ Digital Baht มีความสมบูรณ์และครอบคลุมมากขึ้น ทั้งในด้านจำนวนผู้ใช้งานและร้านค้าที่รับชำระ ความจำเป็นในการพกพาหรือใช้เงินสดก็จะลดน้อยลงไปโดยปริยาย

ในระยะยาว การทำธุรกรรมส่วนใหญ่ในชีวิตประจำวัน ตั้งแต่การซื้อของในตลาดไปจนถึงการจ่ายค่าบริการต่างๆ อาจเปลี่ยนไปอยู่บนแพลตฟอร์มดิจิทัลทั้งหมด ซึ่งจะช่วยเพิ่มความสะดวกสบาย ลดปัญหาอาชญากรรมที่เกี่ยวเนื่องกับเงินสด และช่วยให้ภาครัฐสามารถดำเนินนโยบายทางการคลังและการเงินได้อย่างตรงจุดและมีประสิทธิภาพมากขึ้น

บทเรียนจากต่างประเทศ: กรณีศึกษาหยวนดิจิทัลในจีน

หากมองไปยังประเทศจีนซึ่งเป็นผู้นำในการพัฒนาและนำร่องสกุลเงินดิจิทัลของธนาคารกลางที่เรียกว่า “หยวนดิจิทัล” (e-CNY) จะเห็นภาพอนาคตที่อาจเกิดขึ้นในประเทศไทยได้ชัดเจนขึ้น ในปัจจุบัน เมืองใหญ่หลายแห่งของจีนมีการใช้งานหยวนดิจิทัลอย่างแพร่หลาย ประชาชนสามารถใช้จ่ายค่าอาหาร ค่าโดยสารขนส่งสาธารณะ ค่าสาธารณูปโภค และบริการอื่นๆ ผ่านแอปพลิเคชันบนสมาร์ทโฟนได้อย่างง่ายดาย ส่งผลให้การใช้เงินสดในเมืองเหล่านี้ลดลงอย่างรวดเร็ว

กรณีศึกษาของจีนแสดงให้เห็นว่า เมื่อโครงสร้างพื้นฐานมีความพร้อมและการยอมรับจากภาคประชาชนและร้านค้าเกิดขึ้นในวงกว้าง การเปลี่ยนผ่านสู่สังคมไร้เงินสดสามารถเกิดขึ้นได้เร็วกว่าที่คาดการณ์ ซึ่งเป็นบทเรียนสำคัญสำหรับประเทศไทยในการเตรียมความพร้อมทั้งในด้านเทคโนโลยี กฎระเบียบ และการสื่อสารกับสาธารณชน

ประชาชนและร้านค้าต้องปรับตัวอย่างไร

การมาถึงของเงินบาทดิจิทัลทำให้ทุกภาคส่วนจำเป็นต้องเตรียมพร้อมและปรับตัว สำหรับประชาชนทั่วไป สิ่งที่ต้องเตรียมคือการสร้างความคุ้นเคยกับการทำธุรกรรมผ่านช่องทางดิจิทัล เช่น การดาวน์โหลดและใช้งานแอปพลิเคชันกระเป๋าเงินดิจิทัล การเรียนรู้วิธีการยืนยันตัวตน และการรักษาความปลอดภัยของข้อมูลส่วนบุคคลและรหัสผ่านอย่างเข้มงวด

ในส่วนของผู้ประกอบการและร้านค้า การปรับตัวหมายถึงการเตรียมระบบรับชำระเงินให้พร้อมรองรับ Digital Baht ซึ่งอาจรวมถึงการติดตั้งอุปกรณ์รับชำระเงิน (QR Code) หรือการเชื่อมต่อระบบ Point of Sale (POS) เข้ากับแพลตฟอร์มใหม่ การเปิดรับช่องทางการชำระเงินดิจิทัลไม่เพียงแต่จะช่วยเพิ่มความสะดวกให้แก่ลูกค้า แต่ยังเป็นโอกาสในการเข้าถึงลูกค้ากลุ่มใหม่ๆ โดยเฉพาะนักท่องเที่ยวในโครงการ TouristDigiPay และเพิ่มประสิทธิภาพในการบริหารจัดการเงินสดหมุนเวียนของร้านค้าอีกด้วย

สรุปทิศทางของเงินบาทดิจิทัลและอนาคตการเงินไทย

การเริ่มใช้งาน Digital Baht ในวงกว้างผ่านโครงการต่างๆ ของภาครัฐ ถือเป็นจุดเปลี่ยนที่สำคัญของระบบการเงินไทยอย่างไม่ต้องสงสัย จากโครงการนำร่องขนาดเล็ก สู่โครงการกระตุ้นเศรษฐกิจระดับชาติ และการเปิดรับนักท่องเที่ยวด้วยนวัตกรรมการเงิน ล้วนเป็นเครื่องยืนยันว่าเงินบาทดิจิทัลไม่ใช่เพียงแนวคิดอีกต่อไป แต่เป็นเครื่องมือทางการเงินใหม่ที่กำลังจะเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งในชีวิตประจำวัน

แม้ว่าเงินสดอาจจะยังไม่หายไปในเร็ววันนี้ แต่บทบาทและความจำเป็นของมันกำลังถูกท้าทายอย่างที่ไม่เคยเป็นมาก่อน การเปลี่ยนผ่านสู่สังคมไร้เงินสดกำลังจะเกิดขึ้นจริง โดยมีเงินบาทดิจิทัลเป็นกลไกสำคัญในการขับเคลื่อน การทำความเข้าใจและเตรียมพร้อมรับมือกับการเปลี่ยนแปลงนี้จึงเป็นสิ่งสำคัญสำหรับทุกคน เพื่อให้สามารถก้าวสู่ยุคใหม่ของการเงินดิจิทัลได้อย่างมั่นคงและได้รับประโยชน์สูงสุดจากการเปลี่ยนแปลงครั้งประวัติศาสตร์นี้