เงินสดจบแล้ว? รัฐสั่งใช้เงินบาทดิจิทัลทั่วไทย

คำถามที่ว่า **เงินสดจบแล้ว? รัฐสั่งใช้เงินบาทดิจิทัลทั่วไทย** กำลังจะกลายเป็นความจริงที่ใกล้ตัวเข้ามาทุกขณะ เมื่อธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) ได้ประกาศเดินหน้าโครงการพัฒนาและเตรียมนำร่องการใช้สกุลเงินดิจิทัลที่ออกโดยธนาคารกลาง หรือ Central Bank Digital Currency (CBDC) ในวงกว้าง การเปลี่ยนผ่านครั้งสำคัญนี้ไม่เพียงแต่จะส่งผลกระทบต่อวิธีการจับจ่ายใช้สอยในชีวิตประจำวันของประชาชนและร้านค้าทั่วประเทศ แต่ยังเป็นการวางโครงสร้างพื้นฐานทางการเงินแห่งอนาคต เพื่อขับเคลื่อนประเทศไทยสู่เศรษฐกิจดิจิทัลอย่างเต็มรูปแบบ

ประเด็นสำคัญที่ต้องรู้เกี่ยวกับเงินบาทดิจิทัล

• เงินบาทดิจิทัล (Digital Baht) คือเงินบาทในรูปแบบดิจิทัลที่ออกโดยธนาคารแห่งประเทศไทย มีสถานะเป็นเงินที่ใช้ชำระหนี้ได้ตามกฎหมาย (Legal Tender) เทียบเท่ากับธนบัตรและเหรียญกษาปณ์
• วัตถุประสงค์หลักคือการเพิ่มประสิทธิภาพ ความปลอดภัย และความโปร่งใสของระบบการเงิน ลดต้นทุนการบริหารจัดการเงินสด และส่งเสริมการเข้าถึงบริการทางการเงินอย่างทั่วถึง
• การใช้งานจะดำเนินการผ่านกระเป๋าเงินดิจิทัล (Digital Wallet) บนสมาร์ทโฟนหรืออุปกรณ์อื่น ๆ ที่ได้รับอนุญาต ทำให้การทำธุรกรรมสะดวก รวดเร็ว และมีค่าใช้จ่ายต่ำ
• นโยบายนี้เป็นส่วนหนึ่งของยุทธศาสตร์ชาติในการผลักดันเศรษฐกิจดิจิทัล ซึ่งสอดคล้องกับการพัฒนาเทคโนโลยีอื่น ๆ เช่น AI, IoT และ 5G เพื่อยกระดับขีดความสามารถในการแข่งขันของประเทศ
• เงินบาทดิจิทัลมีความแตกต่างจากเงินอิเล็กทรอนิกส์ (e-Money) และคริปโทเคอร์เรนซี โดยมีความมั่นคงของมูลค่าและได้รับการรับรองจากธนาคารกลางโดยตรง

เจาะลึกเงินบาทดิจิทัล: อนาคตการเงินของคนไทย

การเปลี่ยนผ่านสู่ยุคดิจิทัลได้ส่งผลกระทบต่อทุกภาคส่วนของสังคม รวมถึงระบบการเงินซึ่งเป็นหัวใจสำคัญของเศรษฐกิจ ในช่วงหลายปีที่ผ่านมา ประเทศไทยได้เห็นการเติบโตอย่างก้าวกระโดดของการชำระเงินทางอิเล็กทรอนิกส์ ไม่ว่าจะเป็นการโอนเงินผ่านแอปพลิเคชันธนาคาร หรือการใช้จ่ายผ่าน QR Code ซึ่งได้กลายเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตประจำวันไปแล้ว อย่างไรก็ตาม เพื่อเป็นการต่อยอดและวางรากฐานระบบการเงินให้มีความทันสมัยและมั่นคงในระยะยาว ธนาคารแห่งประเทศไทยจึงได้ริเริ่มโครงการพัฒนาเงินบาทดิจิทัลขึ้น โครงการนี้ไม่ได้มีเป้าหมายเพียงเพื่อสร้างทางเลือกใหม่ในการชำระเงิน แต่เป็นการปฏิรูปโครงสร้างพื้นฐานทางการเงินของประเทศให้พร้อมรับมือกับความท้าทายและโอกาสในโลกยุคใหม่

การพัฒนาเงินบาทดิจิทัลเกิดขึ้นท่ามกลางกระแสโลกที่ธนาคารกลางหลายประเทศต่างกำลังศึกษาและทดลอง CBDC ของตนเอง เพื่อตอบสนองต่อพฤติกรรมของผู้บริโภคที่เปลี่ยนแปลงไป และเพื่อรักษาบทบาทของเงินที่ออกโดยภาครัฐในระบบเศรษฐกิจที่มีเงินดิจิทัลของภาคเอกชนเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง สำหรับประเทศไทย การมีเงินบาทดิจิทัลจะช่วยให้ภาครัฐสามารถดำเนินนโยบายการคลังและการเงินได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น สามารถส่งผ่านความช่วยเหลือไปยังกลุ่มเป้าหมายได้อย่างตรงจุดและรวดเร็ว พร้อมทั้งเป็นเครื่องมือในการส่งเสริมการแข่งขันและนวัตกรรมในภาคบริการทางการเงินอีกด้วย

คำจำกัดความและสถานะทางกฎหมาย

เงินบาทดิจิทัล หรือ Retail CBDC คือ สกุลเงินบาทที่อยู่ในรูปแบบดิจิทัล ออกโดยธนาคารแห่งประเทศไทยโดยตรง สิ่งสำคัญที่ต้องทำความเข้าใจคือ เงินบาทดิจิทัลมีมูลค่าเทียบเท่ากับเงินบาทในรูปแบบธนบัตรและเหรียญทุกประการในอัตรา 1:1 และมีสถานะเป็นเงินที่สามารถใช้ชำระหนี้ได้ตามกฎหมาย ซึ่งหมายความว่าร้านค้าและผู้ให้บริการไม่สามารถปฏิเสธการรับชำระด้วยเงินบาทดิจิทัลได้ เช่นเดียวกับที่ไม่สามารถปฏิเสธการรับเงินสด

ความแตกต่างที่สำคัญคือ เงินบาทดิจิทัลไม่มีตัวตนทางกายภาพ แต่จะถูกบันทึกและจัดเก็บในระบบคอมพิวเตอร์ของธนาคารกลาง และผู้ใช้งานจะเข้าถึงเงินของตนเองผ่านแอปพลิเคชันกระเป๋าเงินดิจิทัลที่ติดตั้งบนสมาร์ทโฟนหรืออุปกรณ์อื่น ๆ ที่เชื่อมต่ออินเทอร์เน็ตได้ การที่เงินบาทดิจิทัลเป็นหนี้สินของธนาคารกลางโดยตรง (Direct liability of the central bank) ทำให้มีความปลอดภัยสูงสุดและปราศจากความเสี่ยงด้านเครดิต (Credit risk) และความเสี่ยงด้านสภาพคล่อง (Liquidity risk) ซึ่งแตกต่างจากเงินฝากในธนาคารพาณิชย์หรือเงินในบัญชี e-Wallet ที่เป็นหนี้สินของสถาบันการเงินเอกชน

เปรียบเทียบเงินบาทดิจิทัลกับเงินรูปแบบอื่น

เพื่อให้เห็นภาพชัดเจนยิ่งขึ้น การเปรียบเทียบคุณสมบัติของเงินบาทดิจิทัลกับเงินรูปแบบอื่น ๆ ที่ใช้กันอยู่ในปัจจุบันเป็นสิ่งจำเป็น

กลไกการทำงานและการใช้งานในชีวิตประจำวัน

การนำเงินบาทดิจิทัลมาใช้งานในวงกว้างจำเป็นต้องมีระบบนิเวศ (Ecosystem) ที่รองรับอย่างครบวงจร ตั้งแต่ขั้นตอนการนำเงินเข้าสู่ระบบ ไปจนถึงการใช้จ่ายและโอนย้ายระหว่างบุคคลและร้านค้า ซึ่งทั้งหมดนี้จะถูกออกแบบมาให้ใช้งานง่ายและปลอดภัยสูงสุด

จากเงินสดสู่กระเป๋าเงินดิจิทัล

ขั้นตอนแรกสำหรับประชาชนทั่วไปคือการแลกเงินสดหรือเงินฝากในธนาคารมาเป็นเงินบาทดิจิทัล กระบวนการนี้สามารถทำได้ผ่านช่องทางของสถาบันการเงินที่เข้าร่วมโครงการ เช่น แอปพลิเคชันธนาคารบนมือถือ หรือจุดให้บริการทางการเงิน เมื่อผู้ใช้เติมเงินเข้าสู่ระบบ เงินบาทดิจิทัลจะถูกโอนเข้ามาเก็บไว้ใน “กระเป๋าเงินดิจิทัล” (Digital Wallet) ซึ่งเป็นซอฟต์แวร์ที่ทำหน้าที่เหมือนกระเป๋าสตางค์จริง แต่ใช้สำหรับเก็บเงินดิจิทัลโดยเฉพาะ

กระเป๋าเงินดิจิทัลนี้จะถูกผูกกับข้อมูลยืนยันตัวตนของผู้ใช้งาน เพื่อความปลอดภัยและป้องกันการฟอกเงิน โดยอาจมีการกำหนดวงเงินในการถือครองหรือการทำธุรกรรมต่อวัน เพื่อบริหารความเสี่ยงในระบบการเงินโดยรวมในช่วงเริ่มต้น

ช่องทางการชำระเงินที่หลากหลาย

เมื่อมีเงินบาทดิจิทัลในกระเป๋าแล้ว ผู้ใช้สามารถนำไปใช้จ่ายได้ทันทีผ่านช่องทางดิจิทัลที่คุ้นเคย รูปแบบที่คาดว่าจะได้รับความนิยมสูงสุดคือการสแกน QR Code ซึ่งเป็นมาตรฐานที่แพร่หลายอยู่แล้วในปัจจุบัน ทำให้ร้านค้าสามารถปรับตัวรับการชำระเงินรูปแบบใหม่ได้ไม่ยาก นอกจากนี้ เทคโนโลยีอื่น ๆ เช่น การชำระเงินแบบแตะจ่ายผ่าน NFC (Near Field Communication) หรือการใช้จ่ายผ่านบัตรที่เชื่อมกับกระเป๋าเงินดิจิทัล ก็เป็นอีกหนึ่งความเป็นไปได้ที่จะถูกพัฒนาขึ้นเพื่อเพิ่มความสะดวกสบาย

ตัวอย่างที่สะท้อนถึงศักยภาพของการใช้เงินดิจิทัลที่อ้างอิงกับเงินบาทได้เกิดขึ้นแล้วในงาน Ethereum Devcon 2024 ที่กรุงเทพฯ ซึ่งมีการนำ Stablecoin ที่ผูกกับค่าเงินบาท (THBX) มาใช้ซื้อสินค้าภายในงานผ่าน Rubie Wallet กับร้านค้ากว่า 100 แห่ง แสดงให้เห็นว่าเทคโนโลยีมีความพร้อมและสามารถสร้างประสบการณ์การใช้จ่ายที่ราบรื่นได้จริง

ผลกระทบเชิงบวกต่อเศรษฐกิจและสังคม

การนำเงินบาทดิจิทัลมาใช้ไม่ได้เป็นเพียงการเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยี แต่ยังส่งผลกระทบในเชิงบวกต่อโครงสร้างเศรษฐกิจและสังคมของประเทศในหลายมิติ

มิติใหม่สำหรับประชาชนและผู้ประกอบการ

สำหรับประชาชนและภาคธุรกิจ ประโยชน์ที่เห็นได้ชัดเจนที่สุดคือการลดต้นทุนและความยุ่งยากที่เกี่ยวข้องกับเงินสด การทำธุรกรรมผ่านระบบดิจิทัลทั้งหมดช่วยลดความจำเป็นในการเดินทางไปธนาคาร ลดความเสี่ยงจากการเก็บรักษาเงินสดจำนวนมาก และลดต้นทุนการจัดการเงินทอนสำหรับร้านค้า นอกจากนี้ ยังเปิดโอกาสให้เกิดนวัตกรรมบริการทางการเงินใหม่ ๆ ที่สามารถตั้งโปรแกรมเงื่อนไขการใช้จ่ายลงบนตัวเงินได้โดยตรง (Programmable Money) เช่น การจ่ายเงินสวัสดิการที่กำหนดให้ใช้ได้เฉพาะกับสินค้าอุปโภคบริโภคที่จำเป็น เป็นต้น

ที่สำคัญที่สุดคือ การส่งเสริมการเข้าถึงบริการทางการเงิน (Financial Inclusion) สำหรับกลุ่มประชากรที่ยังเข้าไม่ถึงบริการของธนาคารพาณิชย์ (Unbanked/Underbanked) ซึ่งอาจมีจำนวนหลายล้านคนในประเทศไทย คนกลุ่มนี้อาจไม่มีบัญชีธนาคาร แต่ส่วนใหญ่มีสมาร์ทโฟน เงินบาทดิจิทัลจะช่วยให้พวกเขาสามารถเข้าสู่ระบบการเงิน رسمی ได้ง่ายขึ้น สามารถรับเงิน โอนเงิน และใช้จ่ายได้อย่างปลอดภัยและมีประสิทธิภาพ

ประโยชน์ต่อภาครัฐและการพัฒนานโยบาย

ในระดับมหภาค การใช้เงินบาทดิจิทัลจะช่วยเพิ่มประสิทธิภาพของระบบการเงินโดยรวมได้อย่างมหาศาล:

• ลดต้นทุนการบริหารจัดการเงินสด: ประเทศไทยมีต้นทุนสูงในการพิมพ์ธนบัตร ผลิตเหรียญ ขนส่ง และทำลายเงินที่เสื่อมสภาพ การเปลี่ยนไปใช้เงินดิจิทัลจะช่วยประหยัดงบประมาณในส่วนนี้ได้อย่างมีนัยสำคัญ
• เพิ่มประสิทธิภาพในการดำเนินนโยบาย: ภาครัฐสามารถส่งผ่านนโยบายกระตุ้นเศรษฐกิจหรือเงินช่วยเหลือไปยังประชาชนได้อย่างรวดเร็วและตรงกลุ่มเป้าหมาย โดยไม่ต้องผ่านตัวกลางหลายขั้นตอน
• เพิ่มความโปร่งใสและลดปัญหาทุจริต: ธุรกรรมดิจิทัลสามารถตรวจสอบย้อนหลังได้ ทำให้การติดตามเส้นทางการเงินเพื่อป้องกันการฟอกเงินและการทุจริตคอร์รัปชันทำได้ง่ายขึ้น
• ป้องกันการผูกขาดของเอกชน: การมีโครงสร้างพื้นฐานการชำระเงินของภาครัฐจะช่วยลดการพึ่งพาผู้ให้บริการรายใหญ่เพียงไม่กี่ราย และป้องกันการนำข้อมูลส่วนบุคคลของผู้ใช้ไปใช้ในทางที่ไม่เหมาะสม
• ข้อมูลเพื่อการวางแผน: ข้อมูลการใช้จ่าย (ที่ไม่ระบุตัวตน) จากระบบเงินบาทดิจิทัล จะเป็นแหล่งข้อมูลขนาดใหญ่ (Big Data) ที่มีค่าสำหรับภาครัฐในการวิเคราะห์ภาวะเศรษฐกิจและออกแบบนโยบายที่ตอบสนองต่อความต้องการของประชาชนได้อย่างแม่นยำ

นโยบายภาครัฐขับเคลื่อนสู่สังคมไร้เงินสด

รัฐบาลไทยและธนาคารแห่งประเทศไทยได้แสดงเจตนารมณ์ที่ชัดเจนในการผลักดันให้เงินบาทดิจิทัลเกิดขึ้นจริง โดยมีโครงการนำร่องและนโยบายสนับสนุนต่าง ๆ เพื่อสร้างความคุ้นเคยและกระตุ้นให้เกิดการยอมรับในวงกว้าง

โครงการกระเป๋าเงินดิจิทัล: ก้าวสำคัญสู่การใช้งานวงกว้าง

หนึ่งในโครงการเรือธงที่เกี่ยวข้องคือ “โครงการกระเป๋าเงินดิจิทัล 10,000 บาท” ซึ่งมีวัตถุประสงค์เพื่อกระตุ้นเศรษฐกิจฐานรากและส่งเสริมการใช้จ่ายภายในประเทศ แม้ว่าในทางเทคนิคแล้วเงินในโครงการนี้อาจไม่ใช่ CBDC โดยตรงในระยะแรก แต่เป็นกลไกสำคัญที่จะทำให้ประชาชนจำนวนหลายสิบล้านคนได้ทดลองใช้และคุ้นเคยกับแนวคิดของกระเป๋าเงินดิจิทัลและการใช้จ่ายผ่านแอปพลิเคชันภาครัฐ โครงการนี้ถือเป็นการปูทางและสร้างโครงสร้างพื้นฐานที่จำเป็นสำหรับการเปลี่ยนผ่านไปสู่การใช้เงินบาทดิจิทัลเต็มรูปแบบในอนาคต โดยช่วยให้ทั้งผู้ใช้และร้านค้ามีความพร้อมในการรับมือกับเทคโนโลยีใหม่

บทบาทในตลาดสินทรัพย์ดิจิทัลระดับโลก

นอกจากการใช้งานในประเทศแล้ว เงินบาทดิจิทัลยังมีศักยภาพที่จะขยายบทบาทของสกุลเงินบาทในเวทีโลก โดยเฉพาะในระบบนิเวศของสินทรัพย์ดิจิทัล การมี Stablecoin ที่หนุนหลังโดยเงินบาทและออกโดยธนาคารกลาง (หรือได้รับการรับรอง) เช่น THBX จะช่วยเพิ่มความน่าเชื่อถือและเสถียรภาพ ทำให้เงินบาทกลายเป็นหนึ่งในสกุลเงินหลักที่ใช้ในการซื้อขายแลกเปลี่ยนคริปโทเคอร์เรนซีบนแพลตฟอร์มระดับโลกอย่าง Bitkub, Binance TH, หรือ Upbit สิ่งนี้ไม่เพียงแต่จะเพิ่มอรรถประโยชน์ให้กับเงินบาท แต่ยังเป็นการส่งเสริมให้ประเทศไทยเป็นศูนย์กลางด้านนวัตกรรมการเงินดิจิทัล (FinTech Hub) ในภูมิภาคอีกด้วย

ความท้าทายที่ต้องก้าวผ่าน

แม้ว่าเงินบาทดิจิทัลจะมีประโยชน์มากมาย แต่การเปลี่ยนผ่านครั้งใหญ่นี้ก็มาพร้อมกับความท้าทายที่ทุกภาคส่วนต้องร่วมมือกันแก้ไข

ความปลอดภัยและความเป็นส่วนตัวของข้อมูล

ประเด็นด้านความปลอดภัยทางไซเบอร์ถือเป็นหัวใจสำคัญที่สุด ระบบจะต้องถูกออกแบบให้มีความแข็งแกร่ง สามารถป้องกันการแฮก การปลอมแปลง และการโจรกรรมได้ในระดับสูงสุด ขณะเดียวกัน การออกแบบนโยบายด้านความเป็นส่วนตัวของข้อมูลก็เป็นเรื่องละเอียดอ่อน จะต้องสร้างสมดุลระหว่างความสามารถในการตรวจสอบธุรกรรมเพื่อป้องกันอาชญากรรม กับการคุ้มครองสิทธิความเป็นส่วนตัวของประชาชน ไม่ให้รัฐสามารถติดตามการใช้จ่ายของทุกคนได้ทุกฝีก้าว

การสร้างความเข้าใจและการเข้าถึงอย่างทั่วถึง

ความท้าทายอีกประการคือการสร้างความรู้ความเข้าใจและทักษะด้านดิจิทัล (Digital Literacy) ให้กับประชาชนทุกกลุ่ม โดยเฉพาะกลุ่มผู้สูงอายุ กลุ่มผู้ด้อยโอกาส หรือผู้ที่อาศัยในพื้นที่ห่างไกล จำเป็นต้องมีมาตรการสนับสนุนและช่องทางการใช้งานที่หลากหลาย (เช่น การใช้ผ่านบัตรประชาชน) เพื่อให้แน่ใจว่าการเปลี่ยนผ่านครั้งนี้จะไม่ทิ้งใครไว้ข้างหลัง และทุกคนสามารถได้รับประโยชน์จากเทคโนโลยีใหม่นี้ได้อย่างเท่าเทียมกัน

บทสรุป: เตรียมพร้อมรับมือการเปลี่ยนแปลง

การที่รัฐบาลและธนาคารแห่งประเทศไทยมีนโยบายผลักดันการใช้เงินบาทดิจิทัลทั่วประเทศนั้น ไม่ใช่เพียงแค่การยกเลิกการใช้เงินสด แต่เป็นย่างก้าวเชิงยุทธศาสตร์เพื่อปฏิรูปโครงสร้างพื้นฐานทางการเงินของไทยให้ก้าวสู่ยุคดิจิทัลอย่างสมบูรณ์ เงินบาทดิจิทัลมาพร้อมกับศักยภาพในการเพิ่มประสิทธิภาพ ลดต้นทุน สร้างโอกาสทางเศรษฐกิจใหม่ ๆ และส่งเสริมการเข้าถึงบริการทางการเงินอย่างทั่วถึง

แม้ว่าเส้นทางข้างหน้าจะยังมีความท้าทายทั้งในด้านเทคโนโลยี กฎระเบียบ และการยอมรับของสังคม แต่ทิศทางของการเปลี่ยนแปลงนั้นชัดเจนแล้ว การเปลี่ยนผ่านนี้จะเกิดขึ้นอย่างค่อยเป็นค่อยไป โดยเริ่มต้นจากโครงการนำร่องในวงจำกัดและขยายผลในอนาคต ดังนั้น การติดตามข้อมูลข่าวสารจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้องและเตรียมความพร้อมในการปรับตัวให้เข้ากับวิถีการเงินแห่งอนาคต จึงเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับประชาชนและภาคธุรกิจทุกคน เพื่อให้สามารถใช้ประโยชน์จากคลื่นแห่งการเปลี่ยนแปลงครั้งนี้ได้อย่างเต็มศักยภาพ