แพทย์ชี้ ไข้เลือดออกใหม่ ดื้อยา-อาการทรุดเร็ว

โรคไข้เลือดออกเป็นหนึ่งในปัญหาสาธารณสุขที่สำคัญในหลายประเทศ รวมถึงประเทศไทย การระบาดของโรคนี้มักเกิดขึ้นในช่วงฤดูฝนซึ่งเป็นช่วงที่ยุงลายมีการแพร่พันธุ์สูง ล่าสุดมีรายงานสถานการณ์ที่น่ากังวลเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงของโรคที่อาจมีความรุนแรงมากขึ้น

ประเด็นสำคัญเกี่ยวกับไข้เลือดออกสายพันธุ์ใหม่

• ระยะของโรค: ไข้เลือดออกมีการดำเนินโรค 3 ระยะที่ชัดเจน คือ ระยะไข้, ระยะวิกฤติ และระยะฟื้นตัว ซึ่งแต่ละระยะมีอาการและลักษณะที่แตกต่างกัน
• ความเสี่ยงในระยะวิกฤติ: ระยะวิกฤติเป็นช่วงที่อันตรายที่สุด แม้ไข้จะลดลง แต่ผู้ป่วยอาจมีอาการทรุดลงอย่างรวดเร็วจนเกิดภาวะช็อกและเสียชีวิตได้หากไม่ได้รับการดูแลอย่างใกล้ชิด
• สาเหตุอาการทรุดเร็ว: อาการทรุดลงอย่างรวดเร็วมีสาเหตุหลักมาจากการรั่วของพลาสมาหรือน้ำเลือดออกจากหลอดเลือด ซึ่งทำให้ระบบการไหลเวียนโลหิตล้มเหลว
• แนวทางการรักษา: ปัจจุบันยังไม่มียาต้านไวรัสเดงกีโดยตรง การรักษาจึงเป็นการดูแลแบบประคับประคองตามอาการเพื่อช่วยให้ร่างกายผู้ป่วยฟื้นตัว
• ความสำคัญของการสังเกตอาการ: การสังเกตอาการผิดปกติและสัญญาณเตือนต่างๆ เป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง หากผู้ป่วยมีไข้สูงเกิน 2 วัน หรือมีอาการรุนแรง ควรรีบไปพบแพทย์ทันที

ประเด็นที่ว่า แพทย์ชี้ ไข้เลือดออกใหม่ ดื้อยา-อาการทรุดเร็ว ได้สร้างความกังวลในสังคมอย่างกว้างขวาง เนื่องจากโรคไข้เลือดออกเป็นโรคที่ใกล้ตัวและสามารถเกิดขึ้นได้กับคนทุกเพศทุกวัย การทำความเข้าใจธรรมชาติของโรค การดำเนินโรค และโดยเฉพาะอย่างยิ่งสาเหตุที่ทำให้อาการของผู้ป่วยทรุดลงอย่างรวดเร็ว จึงเป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่งเพื่อการรับมือและป้องกันอย่างถูกวิธี สถานการณ์ปัจจุบันชี้ให้เห็นถึงความจำเป็นในการเฝ้าระวังอาการอย่างใกล้ชิดมากขึ้น เพราะการเข้าสู่ระยะวิกฤติอาจเกิดขึ้นอย่างรวดเร็วกว่าที่เคยเป็นมา

ความเข้าใจเบื้องต้นเกี่ยวกับโรคไข้เลือดออก

โรคไข้เลือดออก (Dengue Hemorrhagic Fever) เป็นโรคติดเชื้อที่เกิดจากไวรัสเดงกี (Dengue virus) ซึ่งมียุงลายเป็นพาหะนำโรคที่สำคัญ ไวรัสเดงกีมีทั้งหมด 4 สายพันธุ์ (DENV-1, DENV-2, DENV-3, และ DENV-4) การติดเชื้อครั้งแรกอาจมีอาการไม่รุนแรง แต่การติดเชื้อครั้งที่สองด้วยสายพันธุ์ที่แตกต่างไปจากเดิมอาจเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดอาการรุนแรงได้

โรคนี้มีความสำคัญอย่างยิ่งในพื้นที่เขตร้อนและกึ่งร้อนชื้น ซึ่งเป็นสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมต่อการเจริญเติบโตของยุงลาย สำหรับประเทศไทย โรคไข้เลือดออกถือเป็นโรคระบาดที่เกิดขึ้นเป็นประจำทุกปี โดยเฉพาะในช่วงฤดูฝนที่ปริมาณน้ำขังเพิ่มขึ้น ทำให้เกิดแหล่งเพาะพันธุ์ยุงลายจำนวนมาก ทุกคนมีความเสี่ยงที่จะป่วยเป็นโรคไข้เลือดออกได้ ไม่ว่าจะเป็นเด็กหรือผู้ใหญ่ ดังนั้นการตระหนักรู้ถึงอาการและการป้องกันจึงเป็นเรื่องที่ทุกคนควรให้ความสำคัญ

การดำเนินของโรคไข้เลือดออก: 3 ระยะที่ต้องจับตามอง

การทำความเข้าใจการดำเนินของโรคไข้เลือดออกเป็นหัวใจสำคัญของการดูแลผู้ป่วย เพราะช่วยให้สามารถประเมินความรุนแรงและเตรียมรับมือกับภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้นได้ โดยทั่วไป โรคไข้เลือดออกจะแบ่งออกเป็น 3 ระยะ ดังนี้

ระยะที่ 1: ระยะไข้ (Febrile Phase)

ระยะนี้เป็นช่วงเริ่มต้นของการติดเชื้อ มีระยะเวลาประมาณ 2-7 วัน ผู้ป่วยจะมีอาการไข้สูงขึ้นอย่างฉับพลัน อุณหภูมิอาจสูงถึง 39-40 องศาเซลเซียส และมักเป็นไข้สูงลอยที่ทานยาลดไข้แล้วไข้มักไม่ลดลงเป็นปกติ อาการร่วมที่พบบ่อยในระยะนี้ ได้แก่:

• ปวดศีรษะรุนแรง: โดยเฉพาะบริเวณหน้าผากและกระบอกตา
• ปวดเมื่อยตามตัว: อาจมีอาการปวดกล้ามเนื้อและข้ออย่างรุนแรง
• คลื่นไส้และอาเจียน: ผู้ป่วยอาจมีอาการเบื่ออาหารร่วมด้วย
• หน้าแดง ตาแดง: อาจสังเกตเห็นว่าใบหน้าและลำตัวแดงกว่าปกติ
• จุดเลือดออกเล็กๆ: อาจพบจุดเลือดออกตามผิวหนัง แขน ขา หรือลำตัว ซึ่งเกิดจากความผิดปกติของเกล็ดเลือด

ในระยะนี้ การวินิจฉัยอาจทำได้ยากเนื่องจากอาการคล้ายกับโรคติดเชื้อไวรัสอื่นๆ การตรวจ Tourniquet test อาจให้ผลบวก ซึ่งเป็นสัญญาณบ่งชี้เบื้องต้น

ระยะที่ 2: ระยะวิกฤติ (Critical Phase)

นี่คือช่วงเวลาที่อันตรายที่สุดและเป็นสาเหตุหลักของการเสียชีวิตในผู้ป่วยไข้เลือดออก ระยะนี้จะเกิดขึ้นในช่วง 24-48 ชั่วโมงหลังไข้เริ่มลดลง ซึ่งมักเป็นวันที่ 3 ถึงวันที่ 7 ของการป่วย หลายคนอาจเข้าใจผิดว่าเมื่อไข้ลดแล้วอาการจะดีขึ้น แต่สำหรับไข้เลือดออก นี่คือช่วงเวลาที่ต้องเฝ้าระวังอย่างใกล้ชิดที่สุด สัญญาณที่บ่งชี้ว่าผู้ป่วยกำลังเข้าสู่ระยะวิกฤติ ได้แก่:

ไข้ลดลงอย่างรวดเร็ว แต่ผู้ป่วยกลับมีอาการทรุดลง เช่น อ่อนเพลีย ซึม มือเท้าเย็น ชีพจรเต้นเบาแต่เร็ว และความดันโลหิตต่ำ ซึ่งเป็นสัญญาณเริ่มต้นของภาวะช็อก

อาการสำคัญในระยะนี้คือ การรั่วของพลาสมา (Plasma Leakage) ซึ่งจะอธิบายในหัวข้อถัดไป การรั่วนี้ทำให้เลือดมีความเข้มข้นสูงขึ้น และอาจนำไปสู่ภาวะช็อกจากการไหลเวียนโลหิตล้มเหลว (Hypovolemic Shock) นอกจากนี้ ผู้ป่วยอาจมีอาการเลือดออกรุนแรงขึ้น เช่น อาเจียนเป็นเลือด ถ่ายอุจจาระเป็นสีดำ หรือมีเลือดออกตามไรฟัน การดูแลทางการแพทย์อย่างทันท่วงทีในระยะนี้มีความสำคัญอย่างยิ่งยวด

ระยะที่ 3: ระยะฟื้นตัว (Convalescent Phase)

หลังจากผ่านพ้นระยะวิกฤติไปได้ (ประมาณ 48-72 ชั่วโมง) ร่างกายจะเริ่มฟื้นตัว พลาสมาที่รั่วออกไปจะค่อยๆ ถูกดูดกลับเข้าสู่หลอดเลือด อาการโดยรวมของผู้ป่วยจะดีขึ้นอย่างเห็นได้ชัด สัญญาณของการเข้าสู่ระยะฟื้นตัวประกอบด้วย:

• อาการทั่วไปดีขึ้น: ผู้ป่วยจะเริ่มรู้สึกอยากอาหาร ความดันโลหิตและชีพจรกลับสู่ภาวะปกติ ปัสสาวะออกมากขึ้น
• ผื่นแดงลักษณะเฉพาะ: อาจมีผื่นแดงขึ้นตามร่างกาย ซึ่งมีลักษณะเป็นวงขาวๆ บนพื้นสีแดง (White islands in a sea of red) และอาจมีอาการคันร่วมด้วย
• เกล็ดเลือดเพิ่มขึ้น: ผลการตรวจเลือดจะพบว่าจำนวนเกล็ดเลือดเริ่มกลับมาสูงขึ้นสู่ระดับปกติ

แม้จะเข้าสู่ระยะฟื้นตัวแล้ว ผู้ป่วยยังคงต้องพักผ่อนให้เพียงพอและดูแลสุขภาพต่อไปจนกว่าจะแข็งแรงเป็นปกติ

สาเหตุของอาการทรุดเร็ว: ภาวะพลาสมา (หรือน้ำเลือด) รั่ว

กลไกสำคัญที่ทำให้ผู้ป่วยไข้เลือดออกมีอาการทรุดลงอย่างรวดเร็วในระยะวิกฤติคือ ภาวะพลาสมาหรือน้ำเลือดรั่ว (Plasma Leakage) พลาสมาเป็นส่วนประกอบที่เป็นของเหลวในเลือด ทำหน้าที่ลำเลียงเซลล์เม็ดเลือด สารอาหาร ฮอร์โมน และของเสียไปทั่วร่างกาย

ในการติดเชื้อไวรัสเดงกี โดยเฉพาะการติดเชื้อครั้งที่สอง ร่างกายจะตอบสนองต่อเชื้อไวรัสอย่างรุนแรง ส่งผลให้ผนังหลอดเลือดฝอยเกิดการเปลี่ยนแปลงและมีรูรั่วมากขึ้น ทำให้น้ำเลือดหรือพลาสมาสามารถซึมออกจากหลอดเลือดไปยังส่วนต่างๆ ของร่างกายได้ เช่น ช่องเยื่อหุ้มปอด หรือช่องท้อง

เมื่อพลาสมาปริมาณมากรั่วออกจากระบบไหลเวียนโลหิต จะส่งผลกระทบที่รุนแรงตามมา ได้แก่:

• เลือดข้นขึ้น: เนื่องจากสูญเสียส่วนที่เป็นของเหลวไป ทำให้เลือดมีความหนืดและเข้มข้นสูงขึ้น (Hemoconcentration) หัวใจจึงต้องทำงานหนักขึ้นเพื่อสูบฉีดเลือดไปเลี้ยงส่วนต่างๆ ของร่างกาย
• ปริมาณเลือดในระบบไหลเวียนลดลง: นำไปสู่ความดันโลหิตต่ำ ชีพจรเบาและเร็ว มือเท้าเย็น
• ภาวะช็อก: หากการรั่วของพลาสมาเป็นไปอย่างรุนแรงและต่อเนื่อง ร่างกายจะไม่สามารถรักษาความดันโลหิตไว้ได้ ทำให้เกิดภาวะช็อกจากการไหลเวียนโลหิตล้มเหลว ซึ่งเป็นอันตรายถึงชีวิตหากไม่ได้รับการแก้ไขอย่างทันท่วงที

นี่คือเหตุผลที่ว่าทำไมแม้ไข้จะลดลงแล้ว แต่ผู้ป่วยไข้เลือดออกกลับต้องได้รับการเฝ้าระวังอย่างใกล้ชิด เพราะภาวะพลาสมาที่รั่วออกมานี้เองที่เป็นตัวชี้วัดความรุนแรงของโรค

ไขข้อสงสัย: ไข้เลือดออกดื้อยาหมายความว่าอย่างไร?

ประเด็นเรื่อง “ไข้เลือดออกดื้อยา” อาจทำให้เกิดความสับสนได้ สิ่งสำคัญที่ต้องทำความเข้าใจคือ ปัจจุบันยังไม่มียาต้านไวรัสเดงกีโดยตรง (Antiviral drug) ดังนั้น การรักษาจึงเป็นการรักษาแบบประคับประคองตามอาการ การใช้คำว่า “ดื้อยา” ในบริบทของไข้เลือดออกจึงไม่ได้หมายถึงการที่เชื้อไวรัสต่อต้านยาต้านไวรัสเหมือนในกรณีของเชื้อแบคทีเรียดื้อยาปฏิชีวนะ

อย่างไรก็ตาม คำว่า “ดื้อยา” อาจถูกนำมาใช้เพื่อสื่อถึงปรากฏการณ์หลายอย่างที่เกิดขึ้น ได้แก่:

1. การเปลี่ยนแปลงของเชื้อไวรัส: มีความเป็นไปได้ว่าเชื้อไวรัสเดงกีมีการกลายพันธุ์หรือมีสายพันธุ์ใหม่ๆ เกิดขึ้น ซึ่งอาจส่งผลให้เชื้อมีความสามารถในการก่อโรคที่รุนแรงขึ้น หรือทำให้ผู้ป่วยมีอาการทรุดลงเร็วกว่าสายพันธุ์ในอดีต
2. การดื้อยาของพาหะนำโรค: คำว่า “ดื้อยา” อาจหมายถึงยุงลายซึ่งเป็นพาหะนำโรค มีการพัฒนาความต้านทานต่อสารเคมีที่ใช้ในการกำจัดยุง ทำให้มาตรการควบคุมการระบาดของโรคทำได้ยากขึ้นและมีประสิทธิภาพลดลง
3. การรับรู้ถึงความรุนแรงที่เพิ่มขึ้น: ในทางการแพทย์ อาจเป็นการสะท้อนถึงข้อสังเกตว่าผู้ป่วยในปัจจุบันมีแนวโน้มที่จะเข้าสู่ระยะวิกฤติเร็วขึ้นหรือมีอาการแสดงที่รุนแรงกว่าในอดีต ซึ่งจำเป็นต้องมีการศึกษาและวิจัยเพิ่มเติมเพื่อยืนยันข้อเท็จจริงนี้

โดยสรุป แม้จะยังไม่มีข้อมูลทางวิชาการที่ยืนยันภาวะ “ดื้อยา” ของเชื้อไวรัสเดงกีโดยตรง แต่ปรากฏการณ์ที่ผู้ป่วยมีอาการทรุดเร็วและรุนแรงขึ้นเป็นเรื่องจริงที่ต้องให้ความสำคัญและเฝ้าระวังอย่างเข้มงวด

แนวทางการดูแลรักษาและสัญญาณเตือนที่ต้องรีบพบแพทย์

เนื่องจากไม่มียารักษาไข้เลือดออกโดยตรง การดูแลผู้ป่วยจึงมุ่งเน้นไปที่การรักษาตามอาการและเฝ้าระวังภาวะแทรกซ้อนอย่างใกล้ชิด

การรักษาแบบประคับประคอง

• การพักผ่อน: ผู้ป่วยควรนอนพักผ่อนให้มากที่สุดเพื่อลดการใช้พลังงานของร่างกาย
• การให้สารน้ำ: สิ่งที่สำคัญที่สุดคือการป้องกันภาวะขาดน้ำ โดยการดื่มน้ำเปล่า น้ำผลไม้ หรือเกลือแร่ (ORS) บ่อยๆ เพื่อชดเชยของเหลวที่สูญเสียไปจากการมีไข้สูง อาเจียน หรือการรั่วของพลาสมา
• การลดไข้: ควรใช้ผ้าชุบน้ำเช็ดตัวเพื่อลดไข้ และสามารถรับประทานยาลดไข้กลุ่มพาราเซตามอลได้ แต่ต้องใช้ในปริมาณที่เหมาะสมและไม่บ่อยเกินไป

ยาที่ควรหลีกเลี่ยงโดยเด็ดขาด

ผู้ป่วยที่สงสัยว่าเป็นไข้เลือดออก ห้ามรับประทานยาในกลุ่มแอสไพริน (Aspirin) และกลุ่มยาต้านการอักเสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ (NSAIDs) เช่น ไอบูโพรเฟน (Ibuprofen), ไดโคลฟีแนค (Diclofenac) เป็นอันขาด เนื่องจากยาเหล่านี้มีฤทธิ์ต้านการทำงานของเกล็ดเลือดและอาจทำให้ระคายเคืองกระเพาะอาหาร ซึ่งจะเพิ่มความเสี่ยงให้เกิดภาวะเลือดออกผิดปกติได้ง่ายและรุนแรงขึ้น

การป้องกันไข้เลือดออก: วิธีรับมือที่ดีที่สุด

การป้องกันไม่ให้ถูกยุงกัดและทำลายแหล่งเพาะพันธุ์ยุงลายยังคงเป็นมาตรการที่มีประสิทธิภาพสูงสุดในการควบคุมโรคไข้เลือดออก ซึ่งสามารถทำได้ทั้งในระดับบุคคลและระดับชุมชน

การป้องกันตนเองจากยุงลาย

• สวมใส่เสื้อผ้าที่มิดชิด: เลือกเสื้อแขนยาวและกางเกงขายาวเพื่อลดพื้นที่ผิวหนังที่จะถูกยุงกัด โดยเฉพาะเมื่อต้องอยู่ในบริเวณที่มียุงชุกชุม
• ใช้สารไล่ยุง: ทาสารไล่ยุงที่มีส่วนผสมของ DEET, Picaridin หรือ IR3535 ตามคำแนะนำบนฉลากผลิตภัณฑ์
• นอนในมุ้ง: โดยเฉพาะในเวลากลางวัน ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่ยุงลายออกหากิน
• ติดตั้งมุ้งลวด: ตรวจสอบและซ่อมแซมมุ้งลวดประตูหน้าต่างเพื่อป้องกันไม่ให้ยุงเข้ามาในบ้าน

การกำจัดแหล่งเพาะพันธุ์ยุงลาย

ยุงลายเพาะพันธุ์ในแหล่งน้ำนิ่ง การกำจัดแหล่งเพาะพันธุ์จึงเป็นการตัดวงจรการระบาดของโรคที่ต้นเหตุ โดยยึดหลัก “3 เก็บ ป้องกัน 3 โรค” (โรคไข้เลือดออก, โรคติดเชื้อไวรัสซิกา, โรคไข้ปวดข้อยุงลาย)

1. เก็บบ้าน: จัดบ้านให้เป็นระเบียบเรียบร้อย โปร่งโล่ง ไม่ให้มีมุมอับเป็นที่เกาะพักของยุง
2. เก็บขยะ: กำจัดเศษภาชนะต่างๆ เช่น ขวด กระป๋อง ยางรถยนต์เก่า ที่อาจมีน้ำขังได้
3. เก็บน้ำ: ปิดฝาภาชนะเก็บน้ำให้มิดชิด เช่น โอ่ง ตุ่ม ถังน้ำ เปลี่ยนน้ำในแจกันหรือจานรองกระถางต้นไม้ทุก 7 วัน และปล่อยปลาหางนกยูงเพื่อกินลูกน้ำในอ่างบัว

สรุปและข้อควรปฏิบัติเพื่อความปลอดภัยจากไข้เลือดออก

แม้ว่าข้อมูลเกี่ยวกับ แพทย์ชี้ ไข้เลือดออกใหม่ ดื้อยา-อาการทรุดเร็ว จะสร้างความกังวล แต่การมีความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้องเกี่ยวกับโรคเป็นเกราะป้องกันที่ดีที่สุด โรคไข้เลือดออกยังคงเป็นโรคที่ต้องเฝ้าระวังอย่างใกล้ชิด โดยเฉพาะในระยะวิกฤติที่อาการของผู้ป่วยสามารถทรุดลงได้อย่างรวดเร็วจากภาวะพลาสมาหรือน้ำเลือดรั่ว ซึ่งนำไปสู่ภาวะช็อกที่เป็นอันตรายถึงชีวิตได้

หัวใจสำคัญของการรับมือกับโรคนี้คือการสังเกตอาการอย่างละเอียด หากมีไข้สูงเกิน 2 วัน หรือพบสัญญาณเตือนใดๆ ดังที่กล่าวมาข้างต้น ต้องรีบไปพบแพทย์เพื่อรับการวินิจฉัยและการดูแลที่เหมาะสมทันที การตัดสินใจที่รวดเร็วอาจช่วยรักษาชีวิตของผู้ป่วยได้ ขณะเดียวกัน การป้องกันโดยการกำจัดแหล่งเพาะพันธุ์ยุงลายและป้องกันตนเองไม่ให้ถูกยุงกัดยังคงเป็นวิธีที่ดีที่สุดในการลดความเสี่ยงจากการเจ็บป่วยด้วยโรคไข้เลือดออก